Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Sipas dëshmive që sjell studiuesi dhe hulumtuesi Adem Ademi në shënimet e tij të publikuara në rrjetin social Facebook, një ndër njerëzit që luajti një rol vendimtar në mbrojtjen dhe strehimin e Aziz Zhilivodës ishte Kajtaz Koca nga fshati Polac. Ky emër del në pah si shembull i rrallë i guximit, besës dhe përkushtimit ndaj një ideali që tejkalonte frikën individuale dhe interesin personal.
Në një kohë kur çdo ndihmë ndaj atdhetarëve të ndjekur nga regjimi jugosllav nënkuptonte rrezik për jetën, burgosje apo edhe ekzekutim, Kajtaz Koca mori mbi vete barrën morale e fizike të mbrojtjes së një prej figurave më të kërkuara të rezistencës ilegale shqiptare. Ai e strehoi Aziz Zhilivodën në një bunker të fshehtë, të ngritur me mjeshtëri në hambarin e grurit – një vend që në pamje të parë dukej i zakonshëm, por që në thelb ishte një hapësirë e shenjtë e qëndresës dhe e besës shqiptare.
Në atë hapësirë të ngushtë e të errët, larg syve të pushtetit, Aziz Zhilivoda qëndroi për më shumë se gjashtë muaj. Ai gjeti aty jo vetëm një strehë fizike, por edhe një mbështetje shpirtërore, një dëshmi të gjallë të solidaritetit kombëtar. Përpjekja e Kajtaz Kocës për ta mbajtur gjallë dhe të sigurt një njeri të rrezikuar nga ndjekjet politike, tregon për thellësinë e lidhjeve njerëzore dhe për ndjenjën e lartë të përgjegjësisë që kishin individët ndaj çështjes kombëtare.
Ky akt, i thjeshtë në dukje por heroik në përmbajtje, e shndërron Kajtaz Kocën në një figurë të veçantë të historisë sonë të rezistencës – një njeri që me heshtje, guxim dhe besnikëri, kontribuoi në ruajtjen e një ideali që jetoi përtej kufijve të frikës dhe kohës.
Bunkeri në bunar
Aziz Zhilivoda, përveçse gjeti strehë në familjet e atdhetarëve të besës, një pjesë të gjatë të jetës së tij në fshehtësi e kaloi në një bunker që vetë e kishte ndërtuar në shtëpinë e tij. Ky ishte një shembull i jashtëzakonshëm i zgjuarsisë dhe përgatitjes së luftëtarëve të asaj kohe, të cilët, përballë rrezikut të vazhdueshëm nga ndjekjet e pushtetit jugosllav, u detyruan të krijonin mekanizma të mbijetesës brenda mureve të shtëpive të tyre.
Hyrja e këtij bunkeri ishte vendosur me kujdes në hamamgjikun e shtëpisë, një hapësirë që në dukje shërbente për banjë për anëtarët e familjes. Për ta maskuar më mirë, mbi hyrje ishin vendosur rrasa të mëdha guri, që e bënin pothuajse të pamundur zbulimin e saj nga jashtë. Nga kjo pikë fillonte një tunel i fshehtë, i ndërtuar me mjeshtëri, i cili shtrihej deri te bunari që ndodhej në oborrin e shtëpisë.
Në fund të tunelit, Aziz Zhilivoda kishte ndërtuar një bunker që mund të strehonte katër deri në pesë persona, duke krijuar një hapësirë të sigurt për të qëndruar për periudha të gjata. Lidhja me bunarin nuk ishte e rastësishme: ai shërbente jo vetëm si burim ajrimi dhe dalje emergjente, por edhe si element kamuflues, pasi askush nuk do të dyshonte se në një bunar 12 metra të thellë fshihej një vend i gjallë qëndrese.
Në metrin e gjashtë të këtij bunari ishte lënë një dalje sekrete, e cila mundësonte arratisjen në rast rreziku të menjëhershëm. Kjo strukturë e ndërtuar me përpikëri tregon jo vetëm nivelin e organizimit të luftëtarëve të lirisë, por edhe shpirtin e tyre krijues, që arrinte të ndërthurte elementet e përditshmërisë me nevojat e luftës.
Ky bunker nuk ishte thjesht një hapësirë fizike për mbrojtje, ai përfaqësonte një akt të qëndresës intelektuale e morale, një dëshmi e besimit se liria mund të mbijetojë edhe në errësirën e tokës, për sa kohë që ekziston vullneti për ta ruajtur. Në vetminë e atij vendi të fshehtë, midis gurëve, ujit dhe heshtjes, Aziz Zhilivoda mishëronte vetë frymën e një populli që nuk pranoi të dorëzohej.
Në fillimet e qëndrimit në fshehtësi, në bunker u vendosën Aziz Zhilivoda, Musliu dhe Ramadani — tre bashkëluftëtarë të lidhur jo vetëm nga ideali i përbashkët, por edhe nga besimi i ndërsjellë që ishte themeli i mbijetesës së tyre. Ky bunker u bë për ta jo vetëm strehë fizike, por edhe një hapësirë e besës, ku liria vazhdonte të jetonte nën tokë, e fshehur nga sytë e pushtetit.
Aty kalonin netët, në errësirën e dendur, midis heshtjes dhe frikës që rëndonte mbi çdo frymëmarrje. Familjarët e tyre, me guxim dhe përkushtim të pashoq, ua sillnin ushqimin fshehurazi, duke rrezikuar jetën për të mbajtur gjallë ata që përfaqësonin shpresën e një kombi. Ky akt i përditshëm i kujdesit dhe i dashurisë njerëzore ishte një formë e heshtur rezistence — një bashkëpunim i ngushtë midis atdhetarit dhe popullit që e mbështeste në heshtje.
Në krahasim me bunkerët e ngritur në male, ku rreziku i zbulimit ishte më i madh dhe kushtet më të ashpra, ky bunker pranë shtëpisë ofronte një ndjenjë relative sigurie. Afërsia me familjen, mundësia për furnizim të rregullt dhe maskimi i kujdesshëm e bënin këtë vend një strehë të përshtatshme për të kaluar ditët dhe netët e ankthit. Megjithatë, kjo “siguri” ishte vetëm e përkohshme — një qetësi e brishtë përballë stuhisë së përndjekjes që rëndonte mbi ta.
Në këtë mënyrë, bunkeri u shndërrua në një mikrokozmos të qëndresës shqiptare. Një hapësirë e vogël ku jetonin guximi, frika, shpresa dhe besa – të gjitha bashkë, në pritje të një dite më me shumë dritë.
Deri në vitin 1948, autoritetet e pushtetit ishin të bindura se Aziz Zhilivoda kishte kaluar kufirin dhe ishte larguar jashtë vendit. Për to, mungesa e çdo gjurme konkrete dhe e çdo informacioni për vendndodhjen e tij përforconte bindjen se ai nuk ndodhej më në Kosovë. Megjithatë, pavarësisht këtij supozimi, organet e sigurimit nuk e ndalën përndjekjen e familjes së tij, duke e trajtuar atë si hallkën më të dobët për të zbuluar të fshehtat e qëndresës.
Gruaja e tij, Hida, dhe nëna e moshuar, së bashku me të afërmit e tjerë, u bënë objekt i marrjeve të vazhdueshme në pyetje, hetimeve dhe maltretimeve. Pyetjet ishin të njëjtat, të përsëritura me brutalitet: “Ku ndodhet Azizi? Me kë është? Kush e ndihmon?” — si të mund të thyhej heshtja me dhunë dhe të zëvendësohej besa me frikë. Kjo torturë e vazhdueshme, përveçse fizike, ishte edhe psikologjike, synonte të shkatërronte dinjitetin dhe të thërrmonte strukturën morale të familjes, e cila mbetej simbol i qëndresës ndaj pushtetit.
Në këtë atmosferë të frikës dhe survejimit të përhershëm, ndodhi një ngjarje që solli një dritë të vogël shprese në errësirën e asaj kohe. Gjatë vitit 1948, Hida, gruaja e Azizit, solli në jetë një vajzë, të cilën e pagëzoi me emrin Dinore. Ky akt, i thjeshtë në dukje, mbartte një domethënie të thellë simbolike. Lindja e një fëmije në mes të persekutimit, të frikës dhe të vëzhgimit të vazhdueshëm, ishte dëshmi e qëndresës së jetës përballë dhunës, e vijimësisë së brezave përkundër përpjekjeve për shuarjen e një gjinie të tërë atdhetarësh.
Emri “Dinore”, që në vetvete përmban tingullin e ndriçimit e të dritës, u bë metaforë e vetë qëndresës së familjes së Zhilivodës — një dritë e vogël që lindi në errësirën e dhunës, për të dëshmuar se edhe nën hijen e pushtetit, jeta dhe shpresa nuk mund të shuhen.
Sipas dëshmive historike, sapo OZN-a mori lajmin për lindjen e vajzës së Aziz Zhilivodës, reagimi i saj ishte i menjëhershëm. U dha urdhri që shefi i OZN-ës, njëfarë “Tushi”, të nisej me një grup policësh drejt shtëpisë së Zhilivodëve me qëllim arrestimin e gruas së tij dhe marrjen e saj në pyetje. Ky veprim ilustron logjikën e ftohtë të aparatit shtetëror të asaj kohe, që synonte ta shkatërronte moralin e atdhetarëve përmes frikës dhe presionit mbi familjet e tyre.
Sapo Hida, gruaja e Azizit, u fut në lokalet e OZN-ës, hetuesit e pritën me ashpërsi. Pa asnjë shenjë respekti apo procedure ligjore, e sulmuan me pyetjen provokuese: “Me kë e ke këtë fëmijë?”. Ishte një përpjekje për ta poshtëruar dhe për ta detyruar të mohonte burrin e saj, duke e portretizuar atë si të zhdukur, të dorëzuar apo të pavlerë.
Por Hida, gruaja e një patrioti të vërtetë, u tregua po aq e pathyeshme sa edhe bashkëshorti i saj. Me qetësi dhe me një dinjitet që buronte nga dashuria dhe besnikëria e saj, u përgjigj pa asnjë hezitim: “Këtë qikë e kam me burrin tim – Azizin.” Ishte një përgjigje e thjeshtë në formë, por e thellë në domethënie: një deklaratë besimi, krenarie dhe sfide përballë pushtetit që donte ta thyente.
Ky moment, i vogël në përmasat e ngjarjeve të mëdha, por i madh në vlerë morale, përfaqëson shpirtin e qëndresës shqiptare. Në një kohë kur frika sundonte, një grua e re, nënë e një foshnjeje, guxoi të mbrojë me fjalë nderin e familjes, dashurinë dhe idealin e burrit të saj. Kështu, Hida Zhilivoda hyri në historinë e heshtur të grave shqiptare që, me qëndrimin e tyre, e mbajtën gjallë kujtesën dhe dinjitetin e një populli që nuk pranoi të përkulet.
Pas dëshmisë së gruas së tij dhe pas hetimeve që pasuan, organet e ndjekjes e kuptuan se kishin qenë të mashtruar për një kohë të gjatë. Ata e morën me siguri se Aziz Zhilivoda nuk e kishte lëshuar Kosovën, por vazhdonte të qëndronte brenda kufijve të saj, i fshehur diku në malet e Çiçavicës. Ky zbulim i ktheu organet e OZN-ës në një gjendje të çmendur ndjekjeje, të mbushur me inat dhe dëshpërim. Për ta, fakti që një njeri i vetëm u kishte shpëtuar nga duartë për aq gjatë dhe madje i kishte sfiduar me zgjuarsi, ishte një poshtërim i hapur.
Në perceptimin e pushtetit, Azizi tashmë nuk ishte vetëm një kundërshtar politik, por një simbol i turpit për aparatin e sigurisë që nuk kishte arritur ta kapte. Ai “po u luante lojën nën mjekër”, siç përshkruhet në kujtimet e bashkëkohësve — një shprehje që shënjonte jo vetëm zgjuarsinë e tij strategjike, por edhe dështimin e strukturave shtetërore për ta neutralizuar.
Si pasojë, pas këtij zbulimi, regjimi ndërmori aksione të pandërprera në terren. U hartuan plane të reja ndjekjeje, u mobilizuan forca policore dhe ushtarake, u aktivizuan rrjete spiunësh e bashkëpunëtorësh lokalë, të gjithë me një qëllim të vetëm: ta kapnin gjallë ose ta eliminonin Aziz Zhilivodën. Për pushtetin, kapja e tij nuk ishte më vetëm çështje sigurie — ishte çështje prestigji dhe autoriteti politik.
Kështu, filloi një periudhë e gjatë gjuetie, ku një njeri i vetëm, i mbështetur nga besa e popullit dhe nga terreni i maleve të Çiçavicës, u përball me një aparat shtetëror të tërë. Lufta midis Azizi Zhilivodës dhe organeve të ndjekjes u shndërrua në një betejë midis dinjitetit dhe dhunës, midis idealit të lirisë dhe makinerisë së pushtetit — një betejë që do të mbetej e gdhendur në kujtesën historike të rezistencës shqiptare.
Atdhetarët dhe guximtarët janë njerëz të veçantë, të cilët historia i dallon jo vetëm për veprat e tyre, por edhe për mënyrën si lindin dhe si e përballojnë jetën. Ata nuk formohen rastësisht, por sikur vijnë në botë të pajisur me një ndriçim të brendshëm, me një forcë që i shtyn të sfidojnë frikën dhe padrejtësinë. Në gjakun e tyre rrjedh guximi, në shpirtin e tyre digjet dashuria për vendin, ndërsa në ndërgjegjen e tyre feks urrejtja e pashuar ndaj robërisë.
Këta njerëz, që jetojnë mes popullit por mendojnë përtej kohës së tyre, e ndiejnë lirinë si nevojë themelore të ekzistencës. Guximi i tyre nuk buron nga dëshira për lavdi, por nga ndërgjegjja se nderi dhe liria vlejnë më shumë se jeta. Dashuria e tyre nuk është ndjenjë e butë, por forcë që i mban në këmbë përballë dhunës e frikës. Dhe urrejtja e tyre ndaj robërisë nuk është thjesht zemërim, por një energji morale që i shtyn të veprojnë, të mos pranojnë nënshtrim, të mos heshtin kur padrejtësia sundon.
Kështu, atdhetarët nuk janë thjesht njerëz që jetojnë në histori — ata janë frymë që e ndriçojnë historinë. Në guximin e tyre bashkohen dashuria dhe urrejtja, ndjenja dhe arsyeja, liria dhe sakrifica — një treshe e shenjtë që i bën të pavdekshëm në kujtesën e popullit.
Tregohet se në ato kohë të trazuara, kur vizitat e organeve të ndjekjes ishin të shpeshta dhe të paparalajmëruara, gratë e shtëpisë kishin zhvilluar një mënyrë të zgjuar dhe të koduar për të lajmëruar Azizin dhe shokët e tij që fshiheshin në bunker. Me një mençuri që buronte nga përvoja e përditshme dhe instinkti i mbijetesës, ato e kishin kthyer një veprim krejt të zakonshëm në një sistem sinjalizimi të fshehtë.
Sa herë që në oborr shfaqeshin njerëzit e pushtetit – policët apo spiunët që vinin për kontroll – gratë merrnin kovën dhe, sikur të shkonin për të nxjerrë ujë, e lëshonin atë me kujdes në bunar, duke i rënë lehtë mureve të tij me hekurin e kovës. Tingulli i lehtë që përhapej nëpër gurë dhe ujë bëhej sinjali i heshtur që në bunkerin poshtë shtëpisë duhej të mbizotëronte qetësia absolute.
Ky kod i pashkruar nënkuptonte që askush nuk duhej të lëvizte, as të fliste, as të ndizte cigare, sepse çdo zhurmë e vogël mund të tradhtonte praninë e tyre. Në këtë mënyrë, gratë – shpesh të përjashtuara nga rrëfimet zyrtare të historisë – u bënë roje të padukshme të lirisë, mbrojtëse të atyre që e rrezikonin jetën për idealin kombëtar.
Ky episod i vogël, por plot kuptim, shpalos thelbin e qëndresës shqiptare, bashkëpunimin e heshtur, besën e pathyeshme dhe mençurinë që shndërron edhe një kovë uji në mjet shpëtimi. Aty ku burrat qëndronin në fshehtësi me armë në dorë, gratë luftonin me zgjuarsi, duke bërë që çdo veprim i tyre i përditshëm të mbante peshën e një akti heroik.
Bunkeri i Aziz Zhilivodes te “Kroi i Kaqorrit”
Në periudhat kur stinët ndryshonin dhe vera mbulonte malet me gjelbërim e nxehtësi, Aziz Zhilivoda largohej nga vendstrehimet e tij në fshat për të kaluar në malet e Çiçavicës. Aty, në një vend të quajtur “Kroni i Kaqorrit”, që shtrihej mes fshatrave Qirez dhe Likoshan, ai kishte ndërtuar një bunker të sigurt ku kalonte ditët e gjata të verës, larg syrit të pushtetit dhe rrezikut të përhershëm të ndjekjes. Ky bunker, i fshehur mes terrenit të thyer e pyjeve të dendura, përfaqësonte jo vetëm një strehë fizike, por edhe një hapësirë të lirisë së heshtur, ku idealet e qëndresës merrnin frymë të qeta.
Në pranverën e vitit 1948, më 12 mars, ai qëndronte së bashku me mikun e tij, Tahir Kastratin nga Obrangja e Podujevës, në një prej bunkerëve të ndërtuar në atë zonë. Por pikërisht aty ndodhi një ngjarje që do të sillte pasoja të rënda. Një gjuetar, me inicialet H. Zh. nga Likoshani, kaloi rastësisht pranë vendit ku ndodhej bunkeri, dhe zagarët e tij kishin vënë re strehimin dhe dy burrat që gjendeshin aty. Gjuetari, i shtyrë nga kjo, vërejti me sytë e tij bunkerin dhe praninë e Aziz Zhilivodës. Edhe Azizi me shokun e vet e panë gjuetarin dhe biseduan me të, duke i kërkuar të mos tregonte askujt dhe askund për atë që kishte parë. Mirëpo ai – i përshkruar në kujtesën popullore si “shpirtshituri” – zgjodhi rrugën e tradhtisë. Pa humbur kohë, u nis për në Gllogoc dhe lajmëroi organet e ndjekjes për atë që kishte parë.
Pas kësaj informate, reagimi i policisë ishte i menjëhershëm. U mobilizuan forca të shumta, përfshirë edhe fshatarë që shpesh detyroheshin të merrnin pjesë në operacione të tilla, dhe u organizua një rrethim i plotë i zonës. Bunkerët e malit u kërkuan me kujdes, ndërsa zërat e policëve kumbonin midis shkëmbinjve e pyjeve, duke i bërë thirrje Azizi Zhilivodës që të dorëzohej, duke i premtuar se nuk kishte më asnjë mundësi shpëtimi.
Ky episod përbën një nga ato momente dramatike ku përplasen dy botë: ajo e njeriut të lirisë, që i beson idealit dhe e di se vdekja është më e lehtë se dorëzimi, dhe ajo e pushtetit represiv, që kërkon ta shkatërrojë simbolin e qëndresës me çdo mjet. Historia e “Kronit të Kaqorrit” mbetet një dëshmi e gjallë e heroizmit të heshtur dhe e tradhtisë njerëzore – dy forca të kundërta që kanë shoqëruar gjithmonë fatin e luftëtarëve të lirisë shqiptare.
Ndërsa rrethi i forcave ndjekëse shtrëngohej dita-ditës dhe panorama e shpëtimit zbehej në mënyrë të pakthyeshme, bashkëluftëtari i Aziz Zhilivodës u gjend përballë një momenti vendimtar. I lodhur nga përplasjet e vazhdueshme dhe i penguar nga një defekt i papritur në pushkën e tij – mjeti i vetëm i mbijetesës – ai e pa të arsyeshme t’i kërkonte Azizit që të dorëzoheshin. Në këtë çast dramatik, frika dhe llogaritja e ftohtë e fatit njerëzor u përzien me ndjenjën e pafuqisë.
Mirëpo Azizi, i rritur dhe i kalitur në frymën e pakompromis të qëndresës shqiptare, nuk e konceptonte dorëzimin si një zgjedhje të mundshme. Për të, akti i dorëzimit nuk ishte thjesht një mbyllje e jetës së tij fizike. Ai simbolizonte një thyerje morale, një braktisje të idealit për të cilin kishte hyrë në këtë betejë të pabarabartë. Azizi e kuptonte se dorëzimi do të shënonte një plagë të rëndë jo vetëm mbi fatin e tij, por mbi të gjithë kuptimin e sakrificës kolektive për liri.
I palëkundur në bindjen e tij, ai e hodhi poshtë kategorikisht propozimin e shokut. Në atë copë çasti, mes maleve dhe heshtjes së natyrës që sikur dëgjonte betimin e tij të fundit, Azizi zgjodhi rrugën që për të ishte e vetmja e ndershme: më mirë të binte si luftëtar i dinjitetshëm, sesa të jetonte nën hijen e nënshtrimit dhe poshtërimit. Ky vendim e shndërroi atë në simbol të qëndresës së pathyeshme dhe të qëndrimit moral që e ka karakterizuar shekuj me radhë rezistencën shqiptare.
Në atë çast kritik, kur balanca midis jetës dhe vdekjes dukej se varej në një fije të brishtë, bashkëluftëtari i Aziz Zhilivodës vendosi të dorëzohej. Me duart e ngritura lart, ai nisi të ecte drejt forcave policore që i kishin rrethuar. Hapat e tij, të rëndë e të ngadaltë, bartnin brenda thirrjen e pashprehur për të rezistuar, por edhe peshën e një betejë të humbur. Ai ishte tashmë vetëm disa metra larg policëve, kur heshtja e tendosur e asaj hapësire të ngushtë mes jetës dhe vdekjes u pre nga një krismë e papritur që erdhi nga ana e atyre që i kishin rrethuar. Zëri i armës u përhap mbi terren me fuqinë e një vulosjeje të fatit, dhe pak sekonda më vonë trupi i tij u shemb përdhe.
Kjo skenë e rrufeshme dhe e dhimbshme e shndërroi dorëzimin e tij në një tragjedi të plotë. Një moment ku njeriu kërkon shpëtim, por përballet me pamëshirën e rrethanave dhe të pushtetit që nuk njeh mëshirë. Vdekja e tij jo vetëm vulosi fundin e një beteje personale, por edhe theksoi me forcë se sa e brishtë ishte fati i atyre që, të kapur mes rezistencës dhe dorëzimit, përfundonin të mposhtur nga një realitet i pamëshirshëm.
Pas kësaj, në rrethimin e policisë shpërtheu paniku. Zhurma e të shtënave krijoi një kaos të momentshëm, dhe në atë tollovi, Azizi, me gjakftohtësi dhe strategji, hodhi dy granata në hyrje të bunkerit. Shpërthimi tronditi terrenin dhe shkaktoi hutim tek forcat e pushtetit, duke i detyruar të tërhiqeshin për pak çaste. Pikërisht në këtë hapësirë të shkurtër kohe, Azizi shfrytëzoi mundësinë për t’u arratisur. Ai doli nga bunkerët dhe u drejtua drejt maleve, duke kërkuar një vend më të lartë e më të sigurt për të ngritur një tjetër strehë.
Ky episod dramatik përbën një nga momentet më të forta të sagës së qëndresës ilegale shqiptare. Ai shpalos kontradiktat e thella të luftës: sakrificën, besën, dhimbjen dhe vendosmërinë që e bënin një luftëtar të përballonte edhe aktet më të pamëshirshme në emër të një ideali. Në figurën e Aziz Zhilivodës, historia sheh jo vetëm një burrë të pushkës, por edhe një njeri që bart peshën morale të një kohe kur liria kërkonte çmime të pakapërdishme.
Pas vrasjes që kishte ndodhur te bunkeri i dy miqëve, Aziz Zhilivoda u përball me një realitet të ri, të mbushur me rreziqe dhe pasiguri. Ai e dinte se që nga ajo ditë, çdo hap që do të ndërmerrte do të ishte i ngarkuar me pasoja të mundshme – për të, për familjet që e strehuan dhe për të gjithë ata që e ndihmonin në rrugën e tij. Rrjeti i përndjekjes ishte zgjeruar, bashkëpunëtorët e pushtetit po shtoheshin dhe çdo lëvizje e tij ishte bërë pothuajse e pamundur pa u vënë re.
Në këtë gjendje të lodhshme dhe me një vetëdije të plotë për rrezikun që mbartte prania e tij në Kosovë, ai arriti në një vendim të pashmangshëm: të largohej drejt Shqipërisë. Ky vendim nuk ishte një akt dorëzimi, por një strategji për mbijetesë dhe vazhdim të veprimtarisë atdhetare në një mjedis më të sigurt. Ai e kuptonte se qëndrimi i tij në Kosovë tashmë rrezikonte jo vetëm jetën e tij, por edhe fatin e të tjerëve që i qëndronin pranë.
Vendimi për t’u larguar ishte një hap i dhimbshëm, sepse Kosova për të nuk ishte vetëm vendlindje, por tokë e betimit dhe e idealit. Megjithatë, për një luftëtar që e kishte lidhur jetën me lirinë e kombit, kufijtë nuk përbënin pengesë, por rrugë të reja për të vazhduar misionin. Kështu, Aziz Zhilivoda, i lodhur nga përndjekjet, por jo nga besimi, vendosi të kalojë kufirin drejt Shqipërisë – për të ruajtur jetën, për të ruajtur idealin dhe për ta çuar përpara amanetin e lirisë shqiptare.
Vijon
