Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Në një kohë kur prurjet akademike janë më të nevojshme se kurrë për formimin e brezave të rinj dhe mbrojtjen e identitetit kombëtar, një figurë si Dr. Skënder Demaliaj mbetet ndër kontribuesit më të përkushtuar dhe produktivë në fushën e psikologjisë, pedagogjisë dhe sociologjisë. Autor i 20 librave studimorë, me një karrierë të pasur në mësimdhënie, drejtim akademik dhe publicistikë, Dr. Demaliaj është shembull i intelektualit të palodhur që ndërton me dije, jo me zhurmë. Në këtë intervistë të veçantë, e realizuar pak pas promovimit të fundit të botimeve të tij, ai ndan me lexuesin e Radios Kosova e Lirë, reflektime për punën kërkimore, ndikimin e librit në shoqëri dhe sfidat e dijes në kohët moderne.
RKL: Profesor Demaliaj, rridhni nga një familje me traditë në arsim, kulturë dhe atdhetari. Si janë mishëruar këto vlera në formimin tuaj personal dhe profesional gjatë viteve të fëmijërisë dhe rinisë?
Dr. Skёnder Demaliaj: Unë vij nga një familje e pasur, nga më të pasurat në Bytyç. Gjyshi im ka pasur shumë toka, kullota, pyje dhe bagëti. Një burrë i zoti, trim, i zgjuar, bujar dhe fisnik. Kulla e Haxhi Mehmetit është e njohur në Malësi të Gjakovës dhe në Kosovë. Pati shtatë djem dhe dy vajza. Luftoi kundër pushtuesit turk dhe serb, duke qenë në krye të bytyçasve. Vdiq në vitin 1937. Edhe djemtë vazhduan rrugën e tij. Të gjithë pa përjashtim morën pjesë në LANÇ. Hysen Haxhia ra dëshmor që në vitin 1942. Shaban Haxhia organizoi dhe drejtoi LANÇ në Malësinë e Gjakovës dhe u zgjodh komandant i Brigadës së Shtatë të Kosovës. Është delegat dhe firmëtar i Konferencës së Bujanit. Shtëpia jonë u dogj 3 herë nga pushtuesit. Në vitet ’30 xhaxhallarët e mi, Shabani dhe Hyseni u shkolluan në Internatin e Krumës, një nga shkollat më tē mira të kohës. Shabani bëri edhe 1 vit në shkollën e oficerëve në Shkodër. Shabani zotëronte gjuhët: italisht dhe serbisht. Xhaxhai tjetër, Binaku mbaroi studimet e larta në Leningrad. Babai im nuk pati mundësi të vazhdonte shkollën pas 7 vjeçares, por u arsimua duke kryer disa kurse e trajnime pas çlirimit. Babai ishte drejtuesi kryesor në Krahinën e Bytyçit për 30 vjet. Nëna ime ka qenë një punëtore e jashtëzakonshme, fjalëpak e punëshumë. Nuk dinte ç’ishte pushimi, nga ora 5 e mëngjesit deri në darkë vonë. Shpirtmadhe, bujare, gëzonte respektin e të gjithëve. Respektonte bashkëshortin dhe gjithë të afërmit e tij. Jemi rritur me dashurinë dhe përkujdesjen e saj të pafund.
RKL: Cili ka qenë momenti vendimtar që ju orientoi drejt një jete të përkushtuar ndaj dijes dhe edukimit, kur e ndjetë për herë të parë thirrjen për të qenë mësues dhe studiues?
Dr. Skёnder Demaliaj: Në shkollën 8 vjeçare, lëndën e letërsisë dhe atë të gjuhës shqipe m’i dha Shefqet Kraja nga Shkodra. Kishte ardhur si i dënuar, por ishte shumë i aftë. Me vete kishte marrë një sasi librash. Dhomën e fjetjes e kishte ngjitur me zyrën e babait tim. Unë shkoja shpesh tek babai dhe ai sa më shihte, më merrte dhe më çonte në dhomën e tij. Më fliste për autorё shqiptarë e të huaj, më jepte edhe libra për të lexuar. Këtu e ka zanafillën edhe dëshira ime për leximin. Të them të drejtën, gjatë shkollës 8 vjeçare unë i kisha lexuar të gjitha librat e programit të letërsisë së shkollës së mesme. Për 3 vjet në gjimnaz isha sekretar i rinisë së shkollës. Në gjimnaz pata mësues shumë të mirë: drejtorin, Idriz Logu që më dha filozofi, Faik Doçin, Mësues i Popullit, që më dha kimi, Ndoc Paplekën, poet dhe përkthyes që më dha lëndën e letërsisë, Mehmet Hykën, me të cilin zhvillova lëndën e matematikës. Në dy vitet e para, në lëndën e fizikës më dha mësim Marjana Dana, nga Fieri, një mësuese e shkëlqyer, komunikuese me nxënësit, e aftë profesionalisht dhe metodiste e përsosur. Jam interesuar për të në vitet në vazhdim dhe ajo ka një kontribut të padiskutueshëm në zhvillimin e arsimit në rrethin e Fierit. Të gjithë këta mësues model ndikuan tek unë që ta doja profesionin e mësuesit dhe t’i përkushtohesha në të ardhmen.
RKL: Dr. Demaliaj, Shqipëria dhe Kosova kanë prodhuar një sasi të konsiderueshme botimesh akademike, por shpesh mungon ndikimi konkret në politika arsimore. Cili është roli real i studiuesit në ndërtimin e politikave publike në fushën e arsimit dhe rinisë?
Dr. Skёnder Demaliaj: Në Kosovë akademikët Ali Hadri, Fehmi Agani, Gazmend Zajmi, Dervish Rozhaja, Rexhep Qosja dhe nё Shqipёri: Aleks Buda, Eqerem Çabej, Qemal Haxhihasani, Bedri Dedja, Hamit Beqja kanë botime cilësore. Ata qenë jo vetëm studiues, por edhe pedagogë. Hartuan tekste për historinë, gjuhёn, filozofinë, drejtësinë, psikologjinё, pedagogjinё, sociologjinë, letërsinë. Pra, patën një ndikim konkret në politikat arsimore. Fehmi Agani futi për herë të parë tekste në gjuhën shqipe. Veprimtaria e tyre shkencore jo vetëm çoi përpara zhvillimin e arsimit, veçanërisht atij të lartë, por ndikoi fuqishëm edhe në rritjen e ndërgjegjes kombëtare në Kosovë. Tregojnë se një muzikant po bisedonte me Shubertin dhe e pyeti: “Ç’mendim keni për Bethovenin?” Ai u përgjigj: “Është një mjeshtër që mund ta ndjekësh, por nuk e arrin dot kurrë”. Këta akademikë që përmenda më lart janë të paarritshëm.
Reforma arsimore është e lidhur me nevojën për një kontribut të efektshëm në zhvillimin ekonomik të vendit, me zhvillimin demokratik të vendit, për një ndikim më të madh në integrimin e ardhshëm europian të tij.
Demokratizim i arsimit do të thotë ndryshim qenësor, inkuadrim cilësor i vlerave të reja që paraqet një dimension të gjerë në kuptimin konceptual-funksional dhe përmbajtësor – struktural të arsimit. Kjo realizohet duke hartuar programe e tekste me përmbajtje të thellë demokratike, të cilat mundësojnë formimin dhe zhvillimin demokratik pluralist të njeriut – individit. Zbatimi i këtyre programeve dhe teksteve kërkon domosdoshmërisht mësues të trajnuar e të kualifikuar. Kërkon mësues krijues, energjik, me mentalitet të ri.
RKL: Në një nga librat tuaj përmendni ndikimin e transformimeve sociale tek adoleshentët. Çfarë roli duhet të luajë sot psikologjia shkollore në përshtatjen e brezave të rinj me ndryshimet e shpejta që ndodhin në shoqëri?
Dr. Skёnder Demaliaj: Mosha e adoleshencës sipas studimeve psikologjike është mosha e dehjes pa patur nevojë të pijë, është impulsi natyral për të pasur gjendjen psikike të gjaknxehtësisë dhe xhelozisë, është alternimi i pasionit, i zellit, i entuziazmit dhe kuriozitetit intelektual me apatinë, inertësinë dhe indiferencën e kultivuar, është oshilacioni midis kënaqësisë dhe dhimbjes, euforisë dhe melankolisë, është periudhë e egoizmit ekstrem nga njëra anë dhe e dëshpërimit pa shpresë nga ana tjetër, që zëvendëson zemërngushtësinë me altruizmin, konservatorizmin me radikalizmin, shoqërinë me vetminë, që ndryshon nga ndjeshmëria e lartë në moskokëçarje, nga shpirti i madh tek sadizmi, që rri pranë urtësisë dhe marrëzisë. Është kjo arsyeja që me këtë moshë duhet punuar me kujdes, me durim, me fantazi, nga familja, shteti, shkolla dhe gjithë shoqëria. Duhet menduar realisht për të gjatë gjithë kohës… Në të kundërt shfaqen sjellje devijante, të cilat po nuk u luftuan me forcë, me mençuri, në kohë i hapet rruga kriminalitetit, siç po ndodh në vendin tonë. Që ta edukosh adoleshentin duhet ta ndihmosh atë të vetëedukohet. Para së gjithash ta njohësh mirë atë, të njohësh problemet, shqetësimet e tij, interesat, kërkesat, ta njohësh në evoluim, në dinamizmin e tij. Adoleshenti është personalitet në fazën e formimit të vet psiko-social, kur formohen shprehitë e sjelljeve dhe të karaktereve, i cili vendos raporte me familjen, me shkollën, me rrethin e vet shoqëror në të cilin jeton, mëson, punon dhe vepron. Sipas Frojdit, delikuent bëhet ai që nuk është në gjendje të harmonizojë interesat dhe nevojat e veta me kërkesat e shoqërisë.
RKL: Shumë nga veprat tuaja kanë në thelb një qasje ndërdisiplinore. Cilat janë përparësitë dhe sfidat e të punuarit në ndërthurje të fushave si sociologjia, pedagogjia dhe historia?
Dr. Skёnder Demaliaj: Unë kam mbaruar studimet e larta për gjuhë-letërsi, specializim pasuniversitar për psikologji-pedagogji dhe filozofi, jam Doktor i Shkencave Psikologjike. Kam dhënë mësim në gjimnaze dhe Universitete. Ky formim i imi shkencor në shumë fusha më ka ndihmuar për të shkruar libra në fushën e sociologjisë, pedagogjisë, psikologjisë dhe historisë. Ndërthurrja me sukses e tyre iu ka dhënë origjinalitet veprave të mia, ka rritur cilësinë e tyre, por ka formuar edhe individualitetin tim. Librat e mi trajtojnë probleme të psikologjisë, pedagogjisë, didaktikës, sociologjisë, historisë, etnografisë dhe folklorit. Bytyçi dhe Kosova zënë një vend të rëndësishëm në kolanën e librave të mi.
RKL: Në aspektin metodologjik, si e ndërtoni procesin kërkimor për një libër akademik? A keni një strukturë fikse të punës apo i përshtateni natyrës së temës?
Dr. Skёnder Demaliaj: Suksesi është gjithmonë bir i guximit. Edhe unë kur botova librin e parë “Masakra e Gjilanit” nuk e mendoja se do të botoja kaq shpejt gjithë këto libra. Guxova, punova dhe e arrita suksesin. Sipas njerëzve të mëdhenj: “Sa do të mendosh, po nuk veprove nuk mund të largosh edhe një gur nga rruga”, “Jetova aq sa punova”, “Rrojmë me punë, jo me vite”, “Puna për njerëzit është një thesar”, “Është e madhe një punë që frymëzohet nga një qëllim i madh”. Këto vlerësime kanë qenë lajtmotivi i punës sime.
Ka një metodikë të përcaktuar në përgatitjen e një libri. Fillimisht përcaktohet titulli i librit, pastaj grumbullohen materialet e nevojshme: rezultatet e anketimeve, literatura që do të përdoret, përfundimet që do të arrihen. Unë kam punuar dhe vazhdoj të punoj me skeda. Kjo dhe kompjuteri më kanë ndihmuar në përshpejtimin e punëve dhe më kanë kursyer kohën. Falë teknologjisë së ditëve të sotme të krijohen mundësi të mëdha. Unë kam treguar kujdes edhe në zgjedhjen e redaktorëve e të reçensentëve, ku mund të përmend: Akademik Mark Tirtën, Hakif Bajramin, Profesorët Lekë Sokoli, Ylljet Aliçka, Bashkim Lushaj, Prof. Asc. Dr. Shefqet Hoxha, shkrimtari dhe studiuesi Ahmet Qeriqi, publicisti Halil Katana, historiani Sali Onuzi, Stavri Kristo, Dr. Ilir Aliaj e Sadri Ramabaja. Gjithmonë jam konsultuar me ekspertë të fushave të ndryshme në varësi të tematikave. Redaktimi, korrektimi, faqosja të marrin kohë dhe janë shumë të rëndësishme. Në këtë drejtim kam patur edhe ndihmën e pakursyer të bshkëshortes sime, e cila është pjesë e botimeve të mia. Me këtë rast e falenderoj. Dua të falenderoj edhe botuesit: Gjon Jaku, Kadri Hykaj, Rita Filipi, drejtorin e gazetës Intervista Artan Kristo për botimet në kohë, me cilësi dhe çmime favorizuese.
RKL: Sa është i pranishëm lexuesi i ri në librat tuaj – pra, si mendoni për mënyrën si do të përthithet një tekst nga një student, një mësues apo një lexues i zakonshëm?
Dr. Skёnder Demaliaj: Librat e mia janë shkruar për adoleshentët, studentët, prindërit, drejtuesit e institucioneve arsimore dhe të shtetit, për Bytyçin dhe Kosovën. Secili prej tyre e gjen veten, mëson e përfiton prej tyre. Është kjo arsyeja që janë mirëpritur dhe blerë gjatë gjithë këtyre viteve.
Rёndёsi kanё tekstet mёsimore, veçanёrisht ato pёr pёrgatitjen e mёsuesve. Mësuesi cilësor pёёrgatitet në auditor dhe në punë, me kualifikim dhe trajnim të vazhdueshëm. Futja e teknologjive të reja informative e bën të domosdoshëm trajnimin dhe kualifikimin e mësuesve. Për arsye se shoqëria e dijeve dhe e informacionit shpaloset dita-ditës, të mësuarit përgjatë gjithë jetës kthehet në një faktor vendimtar pozicional për individin, për ekonominë, për shoqërinë dhe për politikën. Për shkak të kapërcimit gjithmonë e më të shpejtë të dijeve, nuk mjafton më thjesht ajo që ka mësuar njeriu: lind domosdoshmëria që të vijohet arsimimi e kualifikimi i mëtejshëm.
Bota ku jetojmë po shndërohet me shpejtësi në një shoqëri informacioni, në një ekonomi të dijes dhe të teknologjive moderne. Nuk janë të pakta shtetet që kanë vendosur si përparësi futjen dhe integrimin në shoqërinë e informacionit dhe në ekonominë e dijes, duke ndërtuar projekte të veçanta. Është koha që edhe ne të bëhemi pjesë e këtyre projekteve. Investimi në arsim është krejt i veçantë, është investim unikal, sepse është një investim në dije, në teknologji, në shkencë, “investim i trurit”, investim i së ardhmes. Me të drejtë duhet shqetësohemi për “ikjen e trurit”, për moskthimin e atyre që studiojnë e shkollohen në Perëndim. Arsyeja e vërtetë: në Shqipëri ata nuk gjejnë realitetin përkues me sistemin, në të cilin ata u formuan dhe u rritën, u përgatitën dhe u bënë të aftë të vijojnë në kushtet konkrete profesionin dhe ekspertizën. “Ikja e trurit”, moskthimi i trurit dëmton shumë krijimin e elitave të reja politike dhe shtetërore. E pa këto elita, nuk ka zhvillim të ekonomisë, demokratizim të jetës së vendit, ndërtim dhe funksionim të shtetit ligjor, një administratë në shërbim të qytetarëve. Nuk ka realisht integrim të sistemit tonë arsimor në atë europian që është synimi kryesor i arsimit tonë. Aq më shumë që rinia studentore është dhe mbetet promotor i këtij procesi.
RKL: Botimet tuaja mbi Kosovën janë të thelluara dhe të qëndrueshme në kohë. Sa mendoni se është trajtuar drejt historia e saj në tekstet shkollore dhe në diskursin publik?
Dr. Skёnder Demaliaj: Kosova ka qenë gjithmonë pjesë e vetëdijes sime kombëtare, jam rritur me dashurinë dhe dhimbjen për Kosovën. Malësia e Gjakovës (nuk e kuptoj pse nuk quhet kështu si Njësi Administrative, por Tropoja) ka pasur lidhje historike, ekonomike, tregtare, psikologjike, etnografike, biologjike me Gjakovën, me Kosovën, ka qenë zgjatim i saj.
Sa herë është dhënë kushtrimi për të mbrojtur Kosovën, malësorët në 7 – 70 kanë marrë pushkët dhe pa iu dhimbsur jeta, kanë shkuar në ndihmë të saj. Kështu ka ndodhur, më 1878 me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, me Kryengritjet e Mëdha të viteve 1910-1912 kundër pushtuesit turk, gjatë Luftës së Dytë Botërore, më 1998-1999. Të parët që sulmuan në Betejën e Koshares janë djemtë e Malësisë së Gjakovës, ku shumë prej tyre dhanë jetën. Kjo Betejë i dha fund mitit të pathyeshmërisë së ushtrisë serbe dhe krijoi një zonë të lirë, të rëndësishme, strategjike për UÇK-në dhe NATO-n. Serbët nuk mundën të ktheheshin më atje.
Kam 50 vjet që merrem me problemet e Kosovës. Në shtëpi përveç televizorit kishim një radio me bateri. Bashkë me babain ndiqnim lajmet e Radio Prishtinës në orën 15:00 dhe ditarin në orën 19:30. Babai, shumë nga drejtuesit dhe udhëheqësit e Kosovës në atë kohë i njihte personalisht. Kishte qenë me ta në çetën dhe batalionin “Bajram Curri”. Më bënte edhe komente për ta, të cilat më ndihmuan në të ardhmen për analizat e Kosovës. Edhe emisionet në TV Prishtina dhe Beograd 1 dhe 2 i ndiqnim për veten tonë pa bërë komente me të tjerët. Kam parë ndeshje basketbolli, Jugosllavia në atë kohë ishte kampione, ndeshje futbolli që nuk i jepte TVSh, filma të huaj seriale, dokumentarё historikë dhe këngëtarë të mëdhenj të huaj. Mbi të gjitha, kam ndjekur ngjarjet dramatike të Kosovës në vitet 1981, 1988 dhe 1989. Kam lexuar autorë kosovarë, librat e të cilëve nuk kishin hyrë në Shqipëri, qё m’i jepte pedagogu im Hasan Leka, i cili zotëronte një bibliotekë shumë të madhe në shqip, serbisht dhe rusisht. Në vitet `70 Sekretari i Parë i Partisë të rrethit Tropojë ishte daja im, Hysen Papa, një burrë shumë i zgjuar, punëtor e me vizion, me të cilin isha shumë i lidhur. Atij i vinin rregullisht axhenda nga KQPPSH. M’i jepte dhe i lexoja, jo i lexoja, por i përpija. Të gjitha këto ndikuan në formimin tim, por edhe dashurinë e dhimbjen për Kosovën. Historia e Kosovës duhet shkruar, ashtu siç është dhe të thuhet e të shkruhet e vërteta. Sipas Shekspirit: “E vërteta arrin larg dhe rron shumë. Le të themi të gjithë të vërtetën”. Historianët në Kosovë duhet të trajtojnë veçoritë e “shpirtit” ose “brumit” nacional. Kombi është një shpirt, një parim shpirtëror. Sharl De Gol thoshte se dinjiteti është vlera më madhore e një kombi. Në botimet tona, në sjelljet dhe veprimet tona duhet të paraqitemi me dinjitet. Marin Barleti na mëson: “Kryeni detyrën ndaj atdheut, për të cilën kurrë nuk duhet kujtuar se është derdhur tepër gjak, se është luftuar sa duhet, se dashuria për të ia kalon çdo dashurie tjetër”. Ne bëjmë pyetjen: “Nga vijmë?” Kjo ka të bëjë me çështjen e origjinës. Ne bëjmë edhe pyetjen: “Çfarë jemi ne?” Cili është raporti midis tyre dhe si materializohet në tekstet e historisë? “Nga vijmë ne?”- kalon në plan të dytë në raport me kërkimin e një identiteti nacional, pra të asaj “Çfarë jemi ne?” Është provuar teza se shkollimi i të rinjve çifutë në shkollat çifute luajti një rol të madh në ruajtjen e identitetit të tyre kombëtar dhe fetar karshi asimilimit. Edhe në Kosovë shkollat, rritja demografike e popullsisë, studimet e thelluara akademike, rezistenca, sakrificat e panumёrta i shpëtuan shqiptarët e Kosovës nga asimilimi.
RKL: Profesor Demaliaj, si e përjetuat atmosferën gjatë promovimit të 20 librave tuaj në Tirana International Hotel dhe çfarë mesazhi morët nga pjesëmarrja e kolegëve dhe studiuesve?
Dr. Skёnder Demaliaj: Mbeta shumë i kënaqur, por edhe i befasuar nga pjesëmarrja e madhe dhe vlerësimet që mora nga kolegë, studiues e studentët e mi. Dua ta falenderoj biznesmenin bytyças Ramë Geci për komoditetin që më krijoi: një sallë e bukur, funksionale e standardeve bashkëkohore për veprimtari të tilla, me një foni të shkëlqyer. Të gjitha falas, pa pagesë. Më ka sponsorizuar edhe disa libra. Një njeri dashamirës për librin, kulturën dhe bashkëqytetarët e tij. Diskutuan: Prof. Dr. Lekë Sokoli, President i Institutit Shqiptar të Sociologjisë, Prof. Dr. Ylljet Aliçkaj, Përgjegjës i departamentit të Edukimit dhe Komunikimit në Universitetin Mesdhetar të Shqipërisë, shkrimtar, skenarist, ish-ambasador i Shqipërisë në Francë, Asc. Prof. Dr. Shefqet Hoxha, Mësues i Popullit, Mjeshtër i Madh, Nderi i Kombit, Nora Malaj, ish-deputete dhe ish-zëvëndësministre e Arsimit, kolege e imja, Dr. Ilir Aliaj pedagog në Universitetin Mesdhetar të Shqipërisë, Ibrahim Hamza, ish-nënkryetar i Kuvendit të Shqipërisë në dy legjislatura, historiani dhe studiuesi Sali Onuzi, Dr. Mark Palnikaj etj.
RKL: A ka ndikuar përvoja juaj në drejtimin e institucioneve arsimore në mënyrën se si konceptoni librat me karakter praktik, siç janë ato që trajtojnë mësimdhënien, adoleshencën dhe didaktikën?
Dr. Skёnder Demaliaj: Kam qenë drejtues në institucione arsimore në Tropojë, në Tiranë dhe përgjegjës i Departamentit. Kam drejtuar kualifikimin e mësuesve në Tropojë dhe në shkallë kombëtare, kam qenë pjesë e projekteve për adoleshentët dhe problemet sociale. Kjo përvojë pune më ka ndihmuar në analizën dhe këndvështrimet e mia për një tematikë gjithëpërfshirëse. Kam lexuar me mijëra libra nga fusha të ndryshme, kam parë me mijëra dokumenta në Arkivin e Shtetit, Arkivin e Ministrisë së Punëve të Brendshme, të asaj të Jashtme, të Ushtrisë, të Institutit të Historisë, të KQPPSH-së dhe në Kosovë. Këto kanë qenë lënda e parë e studimeve dhe e botimeve të mia. Librat e mi nuk janë me shumë faqe, fjala është e zgjedhur dhe konçize dhe janë të ndërtuara mbi një metodikë shkencore rigoroze bashkëkohore. Fillimisht kam botuar në revista shkencore. Më vonë mbështetur në këta artikuj, në tezat e tyre më ka lindur ideja për të bërë libër. I kam hyrë punës dhe e kam përfunduar me sukses. Kështu më ka ndodhur me librat: “Kthimi i shqiptarëve në trojet e tyre mijëvjeçare në verën e vitit 1999”, monografia për Shaban Haxhinë dhe “Kur politika bëhet nga rruga, nuk ka vend për intelektualët”. Po kështu, para botimit të librit për adoleshentët kam botuar disa artikuj shkencorë nё Revistën pedagogjike, ose për librat për Kosovën dhe Bytyçin kam botuar artikuj shkencorë në revistat Kosova, Gjeopolitika, Kultura popullore, Gjurmime albanologjike etj.
Zhvillimi i shpejtë i shkencës, qëllimet shoqërore të shkollës, kërkesat e reja të ekonomisë – kërkojnë ndryshime në programe, në tekste, ndryshime që nuk mund të realizohen me sukses pa kualifikimin e mësuesve. Fleksibilizimi i ekonomisë dhe i shoqërisë do të thotë shndërrim në kërkesat për kualifikim.
Për shkak të kapërcimit gjithmonë e më të shpejtë të dijeve, nuk mjafton më thjesht ajo që ka mësuar njeriu: lind domosdoshmëria që të vijohet arsimimi e kualifikimi i mëtejshëm. Kthesa cilësore e shekullit XX në arsim lidhet me dy elementë të rëndësishëm:
- Ekonomia në prirje të arsimit u zëvendësua me arsimin në prirje të ekonomisë.
- Parashikimi për zhvillimin perspektiv të shoqërisë u mbështet në arsim. Aq më të fuqishëm janë këta dy elementë në shekullin e XXI.
Shkollë cilësore nuk mund të kesh pa mësues cilësorë. Mësuesi cilësor arrihet me punë, me punë dhe vetëm me punë gjatë shkollimit për mësues dhe pasi del në punë.
Shkolla ka ndikim të veçantë në formimin e pikëpamjeve të fëmijëve, shpresave dhe aspiratave të tyre. Këtë mision shkolla mund ta kryejë me sukses vetëm me mësues që kanë kualifikime mbi një bazë relativisht të gjerë.
RKL: Në një kohë kur shumica e diskutimeve për arsimin zhvillohen në media e rrjete sociale, çfarë mungon në dialogun publik për të qenë më i informuar dhe profesional?
Dr. Skёnder Demaliaj: Brezin e ri e përgatitim për të ardhmen:
- Ardhmëria e drejtpërdrejtë që zgjat 1 vit.
- Ardhmëria e afërt 1-5 vjet.
- Ardhmëria e mesme 5-10 vjet.
- Ardhmëria e largët 20-25 vjet.
- Ardhmëria më e largët mbi 50 vjet.
Duke patur parasysh këto periudha duhet të planifikojmë një punë trajnuese dhe kualifikuese afatgjatë. Ka ardhur koha edhe në vendin tonë të aplikohen të mësuarit me grupe, të mësuarit e individualizuar dhe të mësuarit e programuar. Është gjithashtu, koha që arsimimin e nxënësve të talentuar ta marrë në dorë shteti, të kujdeset e të investojë për të. Mendimi se nxënësit e talentuar shkojnë në shkolla private nuk qëndron, pasi në të vijojnë mësimet nxënësit, familjet e të cilëve kanë të ardhura të larta. Në Gjermani shkollat fillore dhe të mesme kanë shërbimin profesional, pedagogjik-psikologjik, i cili punon intensivisht në identifikimin, diagnostikimin, prognozimin e zhvillimit dhe të aftësimit të potencialeve intelektuale të nxënësve të zgjuar dhe të talentuar. Një qendër e tillë është e domosdoshme edhe për vendin tonë. Në Rusi, për të zgjuarit dhe të talentuarit, organizohen shkolla të specializuara, të cilat punojnë me programe të kondensuara (shkolla e Moskës, Petërburgut, Novosimbiskut). Në Izrael zhvillohet programi i Jeruzalemit për nxënësit e zgjuar dhe të talentuar, program afatgjatë dhe që përfshin disa gjenerata. Në vendet e zhvilluara, si: në SHBA, Francë, Angli, Japoni, Kanada, nxënësve në shkollë iu bëhet e mundur të mbarojnë studimet me intensitet të lartë, që t’ju përgjigjet aftësive të tyre psikologjike. Në këtë mënyrë, nxënësve me rezultate të shkëlqyera iu krijohen mundësitë për të zhvilluar talentin e tyre. Njerëzit e mëdhenj në të gjitha fushat e kanë shfaqur talentin e tyre përgjithësisht në moshë të re. Kjo do të thotë se me këtë kategori nxënësish duhet që të punohet që në hapat e parë të arsimimit të tyre.
RKL: Cilat janë tre çështjet më të ngutshme që, sipas jush, kërkojnë trajtim të thelluar shkencor sot në fushat e shkencave shoqërore në Shqipëri?
Dr. Skёnder Demaliaj: Sociologët tanë sot merren me studime për të cilat japin fonde vendet e BE-së: për komunitetin e LGBTQ, me probleme të shoqërisë së hapur dhe të globalizmit, në një kohë kur fokusi i këtyre studimeve duhet të jenë problemet reale konkrete të shoqërisë shqiptare si: rritja e dhunës dhe e kriminalitetit, e përdorimit të drogës, shpërbërja e familjes, trafikimi i qenieve të gjalla, emigracioni, largimi i trurit të kombit nga Shqipëria etj. Mbi të gjitha mbrojtja e lirive dhe e të drejtave të njeriut. Në fund të fundit, preokupimi më fisnik i njeriut është vetë njeriu. Po kështu, i rëndësishëm është zbatimi në praktikë i rekomandimeve që dalin nga analiza e problemeve sociale dhe mbi bazën e tyre të ndërtohen politikat sociale. Një ngjarje shoqërore kuptohet kur analizohen forcat që e kanë sjellë atë, domethënë kur njihen individët dhe grupet që janë përfshirë, qëllimet dhe interesat e tyre, pushteti që kanë në dorë. Në studimet tona në fushën sociale duhet theksuar me forcë rëndësia dhe mënyra e funksionimit të mekanizmave sociologjikë, duke pasur parasysh përforcuesit socialë, roli i tyre në zhvillimin e shoqërisë njerëzore. Për të ndërtuar një shoqëri, është e domosdoshme t’i prekësh njerëzit në ndjenja.
RKL: Nëse do t’ju kërkohej të hartoni një program formimi për mësuesit e rinj, cilat module do të ishin të panegociueshme në përfshirje?
Dr. Skёnder Demaliaj: Të jesh do të thotë të rinovosh, të rritesh, të hapësh, të dalësh nga izolimi i unit tënd të burgosur, të ndjesh interes, “të dhurosh vëmëndje”, të japësh. Nga kjo nuk bën përjashtim edhe mësuesi… Askund më mirë se sa në seancat e trajnimit e në punën kualifikuese nuk mund t’i realizojë këto kërkesa.
Time lag (diferenca kohore) midis ndryshimit strukturor dhe arsimimit shtohet përherë e më tepër.
Unë në rolin e përgjegjësit të departamentit dhe të ekspertit në fushën e arsimit kam qenë pjesë, madje hartues i programeve për përgatitjen e mësuesve: Niveli Bachelor në Mësuesi për Arsimin Fillor e Arsimin Parashkollor, në Nivelin Master Profesional për Arsimin Fillor, në Programin Psokologji-Pedagogji për ata që kanë mbaruar një shkollë të lartë jashtë mësuesisë dhe duan të bëhen pjesë e mësimdhënies në arsimin 9 vjeçar dhe të mesëm. Unё mendoj se duhet tё zёnё mё shumё vend lёndёt qё lidhen me zhvillimet teknologjike sot nё botё, psikologjinё, mjedisin dhe formimin demokratik dhe dashurinё pёr paqen.
Një nga pengesat për një shkollim efektiv është edhe hendeku ndërmjet metodave të zbatuara për t’i aftësuar nxënësit të fitojnë kompetenca të nivelit të lartë nga njëra anë dhe mënyra e transmetimit të informacionit, i zgjedhur nga mësuesi nga ana tjetër. Në Austri, mësuesit përgatiten në shkolla të veçanta për të dhënë mësim në shkollat fillore, për shkollat e mesme të përgjithshme, për shkollat speciale dhe shkollat politeknike. Në Francë, për klasat 1-5 përgatiten mësues me dy vjet shkollë të lartë, për klasat 6-9 mësues me tre vjet shkollë të lartë, për shkollat e mesme – tre vjet shkollë të lartë + 1 vit shtesë përgatitje. Edhe në Greqi ka kualifikim pedagogjik shtesë për mësuesit që do të japin mësim në shkollat e mesme. Në vendin tonë në shkollat e larta përgatiten edhe mësues për nivelin e dytë të shkollës nëntëvjeçare, edhe për shkollën e mesme. Me mësuesit që japin mësim në shkollat e mesme është e domosdoshme të zhvillohen kurse 1-3 mujore ose 3-6 mujore.
RKL: Duke parë prapavijën tuaj të pasur si autor, çfarë kriteresh duhet të përmbushë një libër që të jetë me të vërtetë “i dobishëm” dhe jo thjesht “i botuar”?
Dr. Skёnder Demaliaj: Sot kemi botime nga më të ndryshmet, ku pjesa më e madhe e tyre nuk meritojnë të dalin në treg. Ka libra me 800-1000 faqe, ku mund të përmblidhen në 100-150 faqe, në të cilat ka përsëritje e ripërsëritje, duke mos e marrë vesh se për çfarë flet libri. Nuk ka redaktorë e korrektorë, në to mbizotëron gënjeshtra. Nuk janë të ndërtuara mbi bazën e një metodike rigoroze shkencore. Nuk shoqërohen me literaturën përkatëse, ka plagjiaturë. Nuk trajtojnë probleme që ndihmojnë në edukimin e qytetarëve, në përgatitjen e brezit të ri për të ardhmen. Pra, libra që siç thamё mё lart nuk meritojnë të shkojnë tek lexuesi.
RKL: Cilët faktorë apo figura mendoni se kanë ndikuar më shumë në rrugëtimin tuaj profesional dhe në formimin e bindjeve tuaja akademike?
Dr. Skёnder Demaliaj: Unë mbarova me rezultate të larta Fakultetin për Gjuhë-Letërsi. Në vitet e punës si mësues botoja në shtypin e ditës, në gazetën “Drita”, madje që në shkollë të lartë, studime për libra të autorëve shqiptarë. Në vitin 1984-1985 vazhdova studimet pasuniversitare për Psikologji-Pedagogji, ku më jepnin mësim pedagogët më të mirë. Programi ishte shumëdimensional dhe të krijonte mundësi për studime shkencore në të ardhmen. Ky është edhe momenti i formimit të bindjeve të mia akademike dhe i vendimit për të hyrë në rrugën e pakthyeshme të shkencës. Një rol të pazëvendësueshëm kanë akademikët: Bedri Dedja dhe Hamit Beqja. Këta kanё qenё edhe mentorët e mi. Personalitete me dije të gjerë dhe të thelluar në fushën e psikologjisë dhe pedagogjisë, modeli më i mirë i komunikimit me studentët, të papërtuar për të ndihmuar në rritjen intelektuale të studentëve të tyre. Unë e ndjeva dorën e ngrohtë të këtyre akademikëve dhe u jam mirënjohës në jetë të jetëve. Para viteve `90 isha drejtor në shkollën e mesme. Bëja një jetë intensive intelektuale dhe shkencore. Drejtoja kualifikimin psikologjik-pedagogjik të mësuesve dhe komisionin e letërsisë në rrethin e Tropojës. U regjistrova për gradën shkencore: Kandidat i Shkencave. Isha i abonuar në gazetën Zëri i popullit, Zëri i rinisë, Mësuesi, në Revistën pedagogjike, Nëntori, Tribuna e gazetarit dhe “Shqipëria e Re” në rusisht. Lexoja shumë, nga fusha të ndryshme dhe ndiqja zhvillimet politike, sociale, psikologjike dhe pedagogjike të kohës.
RKL: Na tregoni pak më shumë për familjen tuaj – sa anëtarë përbëjnë bërthamën familjare dhe cili është profili arsimor apo profesional i tyre?
Dr. Skёnder Demaliaj: Familja ime përbëhet: nga unë, bashkëshortja ime, Albana me origjinë nga Korça, dy vajzat, Alsenja dhe Neralba, kombinim i emrave Skënder dhe Albana. Ne jemi familje psikologësh. Albana ka mbaruar studimet e larta për Administratë Publike dhe Master Shkencor në Psikologji Komunitare dhe aktualisht merret me redaktim dhe korrektim librash. Alsenja ka vazhduar studimet në Universitetin Amerikan të Blagoevgradit në Bullgari për Psikologji dhe Sipërmarrje. Jeton dhe punon në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Neralba ka studiuar në Tiranë dhe Poloni për Shkenca Politike dhe Master Shkencor në Psikologji Organizative. Vajzat zotërojnë disa gjuhë të huaja, kanë qenë anëtare dhe drejtuese në Këshillin Rinor të Ambasadës Amerikane në Tiranë për disa vite. Edhe Albana, edhe vajzat kanë marrë pjesë në disa Konferenca Shkencore Ndërkombëtare, në projekte të ndryshme me vendas dhe të huaj dhe kanë botuar në revista shkencore. Realisht, jam vёrtet i lumtur dhe krenar pёr çka kemi arritur si familje me mundёsitё e parashtruara, ndonёse tё kufizuara.
RKL: Faleminderit që pranuat të bëheni pjesë e intervistës sonë radiofonike dhe që ndatë me publikun kontributin tuaj shumëvjeçar në fushën e arsimit, shkencës dhe formimit të brezave të rinj. Ju urojmë shëndet të plotë, mbarësi dhe suksese të mëtejshme në rrugëtimin tuaj profesional dhe krijues.
Dr. Skёnder Demaliaj: Ju faleminderit pёr ftesёn! Gjithnjё nder dhe kёnaqёsi bashkёpunimi me ju!
