Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Ministri holandez i Mbrojtjes i vitit 1995 tregon se SHBA-ja, Franca dhe Britania e Madhe ranë dakord që të mos kryenin sulme ajrore kundër forcave serbe, edhe pse kjo u ishte premtuar “helmetave blu”.
Rënia e Srebrenicës dhe gjenocidi në atë qytet boshnjak në korrik 1995 u udhëhoq nga tradhtia e Kombeve të Bashkuara, Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe anëtarëve të Këshillit që thyen premtimin e tyre dhe nuk dërguan sulme ajrore kundër forcave të Ushtrisë së Republikës Srpska. nën komandën e kriminelit të luftës Ratko Mladić, thotë Joris Voorhoeve, ish politikan holandez, diplomat dhe profesor në pension i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Leiden. Në korrik 1995, Voorhoeve ishte Ministër i Mbrojtjes i Holandës, vendi ushtarët e të cilit ishin paqeruajtës në Srebrenicë. Ai i thotë Al Jazeera-s se ata atëherë ishin nën komandën e gjeneralit francez Bernard Janvier dhe gjeneral kolonelit britanik Rupert Smith, të cilët nuk urdhëruan sulme ajrore deri në rënien e Srebrenicës.
Komandantët francezë dhe britanikë në krye të ‘helmetave blu’ të OKB-së nuk bënë asgjë, pretendon Voorhoeve ( dhënë për Al Jazeera)
Bashkëbiseduesi ynë thekson se fuqitë e mëdha – Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Franca dhe Britania e Madhe – janë pajtuar që të mos kryejnë sulme ajrore kundër forcave serbe, ndonëse kjo iu është premtuar pjesëtarëve të armatosur dobët të UNPROFOR-it. Gjithashtu, Voorhoeve thekson se autoritetet e Bosnjës dhe Hercegovinës nuk vepruan në mënyrën e duhur kur sulmi në Srebrenicë ishte duke u zhvilluar.
Në të kaluarën, u fol shumë se si qeveria holandeze mund të kishte bërë më shumë për të ndihmuar Srebrenicën në atë kohë, kur ju ishit ministër i Mbrojtjes. A e ndani këtë mendim sot?
– Holanda nuk ishte palë në këtë luftë, ishte Këshilli i Sigurimit i OKB-së. Kombet e Bashkuara “huazuan” ushtarë për “helmetat blu” (të armatosur dobët) nga Holanda dhe ata ishin nën komandën e gjeneralëve britanikë dhe francezë, dy udhëheqësit e UNPROFOR-it.
Nga distanca e sotme – a u tradhtua, a u shit Srebrenica?
– Po, ajo u tradhtua keq, por nuk u shit.
Kush e tradhtoi?
– Është lëshuar nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së dhe shtetet anëtare të Këshillit që nuk e përmbushën premtimin e tyre për të dërguar me kohë mbështetje ajrore për forcat paqeruajtëse të armatosura dobët në rast se luftëtarët serbë sulmojnë.
Holanda kërkoi mbështetje ajrore, por ne nuk e morëm në kohë. Ajo erdhi shumë vonë dhe vetëm katër avionë. Ishte një veprim i pamjaftueshëm që ndodhi në orët e para të pasdites së 11 korrikut, kur serbët tashmë e kishin fituar vendin.
Kanë kaluar 28 vjet nga gjenocidi. Ushtarët tuaj ishin në Srebrenicë dhe ata shpesh fajësohen për faktin se mund të kishin bërë më shumë. Si e shikoni atë situatë nga distanca e sotme?
– Nuk ka faj askush tjetër përveç Ratko Mlladiqit dhe vrasësve të tij. Enklava ishte nën mbrojtjen e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, i cili i premtoi Qeverisë së Holandës dhe paraardhësit tim si Ministër i Mbrojtjes se forcat ajrore do të dërgoheshin në rast se serbët kërcënonin të sulmonin. Ai premtim u thye.
Komandantët francezë dhe britanikë në krye të “helmetave blu” të OKB-së nuk bënë asgjë. Britaniku kishte shkuar me pushime disa ditë më parë, kur tashmë po përgatitej sulmi. Komandanti i lartë francez i UNPROFOR-it nuk bëri asgjë derisa forcat e Mlladiçit ishin tashmë në enklavë dhe sulmet ajrore nuk kishin më kuptim. Raportohet se dy ushtarë holandezë janë zhdukur disa ditë pas 11 korrikut 1995. A ishin në gjendje të paralajmëronin, raportonin se Ushtria e Republika Srpska po vriste boshnjakë në masë?
– Para se të sulmonin Srebrenicën, forcat e Mlladiqit burgosën 40 “helmeta blu” holandeze dhe atëherë nuk munda të merrja asnjë informacion. Unë mora informacionin e parë të plotë për vrasjet masive të kryera nga forcat e Mlladiçit në gusht të vitit 1995, kur SHBA dërgoi të shtëna spiunazhi nga ajri në Këshillin e Sigurimit.
Tmerri i vërtetë i Srebrenicës u njoh disa javë pas rënies së qytetit (Reuters)
Një gjeneral britanik më tha më 22 korrik se të paktën 2000 burra u vranë midis 11 dhe 15 korrikut. Doli të ishte një shifër shumë më e lartë.
Nëntë herë keni kërkuar sulme ajrore në Srebrenicë në korrik 1995. Pse nuk u erdhi atyre? Për shkak të marrëveshjes mes gjeneralit francez Janvier dhe Mlladiç? Pse SHBA, Britania e Madhe dhe Franca ishin kundër aksionit ushtarak në Srebrenicë?
– Ka pasur një marrëveshje të datës 28 maj 1995 në mes të Britanisë së Madhe dhe Francës, me pëlqimin e SHBA-së, që të mos kryhen sulme ajrore kundër forcave serbe, sepse në prill të atij viti pati komplikime të mëdha.
A ishte edhe Mlladiqi pjesë e asaj marrëveshjeje?
– Jo, ka qenë një marrëveshje mes tre shteteve të përmendura në të cilën ai nuk ka marrë pjesë. Kam shkruar më shumë për këtë në librin tim Safe Zones (Veilige Gebieden) nga 2015.
Mund të na thoni shkurt se cilat ishin ndërlikimet nga prilli 1995, pra diçka më shumë se ajo marrëveshje?
– Në prill 1995, UNPROFOR kreu sulme ajrore kundër forcave të Mlladiqit. Pastaj ai urdhëroi ushtarët e tij të kapnin paqeruajtësit francezë dhe britanikë dhe t’i lidhnin në poste për t’u dërguar një mesazh këtyre vendeve se ushtarët e tyre ishin në një pozicion ku nuk mund të mbroheshin.
Pse duhej të binte Srebrenica, për të përdorur emrin e dokumentarit?
– Autorët e këtij filmi të shkëlqyer besojnë se shtetet kyçe donin një ndarje gjeografike më të thjeshtë dhe enklavat lindore ishin si situata pengje që paralizuan OKB-në. Vetë OKB-ja u mbajt peng nga politikanët dhe ushtria serbe. Megjithatë, diplomatët dhe politikanët kryesorë nuk pyetën me kohë se çfarë do të bënin serbët kur të pushtonin enklavën. Përfundimi im është se vendimmarrësit kryesorë besonin se banorët e Srebrenicës do të dëboheshin vetëm në Bosnjën qendrore dhe se do të kishte vetëm disa viktima.
Pra, nuk kishte asnjë skenar në kryeqytetet perëndimore që Mlladiqi dhe forcat e tij të vrisnin boshnjakët e Srebrenicës, Žepës (madje edhe Gorazhde), nëse ato ‘zona të sigurta të OKB-së’ do të përfundonin në duart e tyre?
– Me sa di unë, askush nuk ka menduar kështu. Asnjë nga njerëzit me të cilët fola nuk mendoi se Mlladiç do të urdhëronte vrasje masive. Vetëm pas rënies së Srebrenicës e kuptuan se çfarë mund të ndodhte në Gorazhde. Kjo është arsyeja pse qeveritë anëtare të NATO-s më në fund u përballën me realitetin dhe vendosën në një konferencë në Londër rreth 22 korrikut që Gorazhde duhet të mbrohet nga ajri kundër një sulmi serb. Kjo është arsyeja kryesore pse Mlladiq nuk e ka shkelur Gorazhden.
Shpesh, diplomatët dhe politikanët nga vendet demokratike vuajnë nga një paragjykim optimist dhe e kanë të vështirë të imagjinojnë se sa mizore mund të jenë diktaturat. Fatkeqësisht, ata duhet ta mësojnë atë mësim përsëri dhe përsëri.
Sot kur shikoni prapa, si ndiheni? Keni ardhur në Bosnje dhe Hercegovinë, por në Srebrenicë dhe keni shkruar një libër për të. Nga këndvështrimi i sotëm, si e shikoni korrikun e vitit 1995, Srebrenicën, Žepa, Gorazhde, Sarajevë?
– Është një dështim absolut i OKB-së. Këtë mund ta lexoni në raportin e OKB-së të bërë disa vite pas tmerrit. Holanda u mashtrua nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së. Thjesht ndodhi që unë nuk e mbështeta dërgimin e “helmetave blu” dhe e kritikova atë vendim në spektatorin ndërkombëtar në vitin 1993, duke mos ditur që një vit më vonë do të isha ministër i Mbrojtjes. Trashëgova një problem që u krijua me vendim të paraardhësit tim.
A mund të kishin bërë më shumë autoritetet e BiH në korrik 1995?
– Sigurisht që munden. Autoritetet e atëhershme boshnjake nuk morën vendimet e duhura, problemin e agresionit serb vetëm e kaluan në OKB. Duhet të shikoni raportin e Institutit NIOD prej 3500 faqesh për Srebrenicën. Ka shumë shpjegime atje.
Kryetari i Srebrenicës, i dëshpëruar, thirri zyrën e presidentit të Bosnjë-Hercegovinës në ditët para sulmit serb dhe kërkoi udhëzime. Atij iu tha se presidenti nuk duhet të shqetësohej dhe nuk mori asnjë përgjigje. Lideri tjetër i Srebrenicës u përpoq të arrinte ministrin tjetër në Sarajevë – atij iu tha se ishte në drekë dhe të mos e shqetësonte.
Kishte të paktën 5000 boshnjakë të armatosur mirë në Srebrenicë, shumë armë kineze dhe iraniane erdhën në enklavë. Megjithatë, një natë para sulmit serb, pothuajse 10,000 boshnjakë u larguan nga enklava dhe u drejtuan për në Bosnjën qendrore, dhe disa nga armët që mbanin nuk ishin as të papaketuara. I riu e vuri re këtë dhe nga data 12 deri më 15 korrik filloi të qëllonte mbi ata persona.
Më njoftuan se komandanti i ushtrisë boshnjake i urdhëroi ata të largoheshin nga enklava për të shpëtuar ushtarët. Më herët në pranverën e vitit 1995, shefi ushtarak i Srebrenicës ishte larguar tashmë nga qyteti me disa nga komandantët e tij vartës. Ai u largua nga Srebrenica pa një komandë mbrojtëse efektive.
Pas rënies së enklavës, pata një bisedë të gjatë (private) me ministrin boshnjak, i cili atëherë ishte përgjegjës për marrëdhëniet me OKB-në. Ai më tha se Sarajeva nuk ka dhënë urdhër për një përgjigje efektive ndaj sulmit serb. Mlladiqi kishte deri në 1500 ushtarë në atë zonë. Ai ministri boshnjak më tha gjithashtu se Qeveria e Bosnjës dhe Hercegovinës kishte një mbledhje pas rënies për të mësuar se çfarë ka ndodhur realisht. Pjesëmarrësit u larguan nga takimi shumë të pakënaqur dhe të zhgënjyer, më tha ai.
Nuk kam informacion se si janë kontrolluar lëvizjet e autoriteteve nga Sarajeva, hetuesit boshnjakë duhet ta kontrollojnë këtë dhe të shkruajnë një histori të plotë. Megjithatë, një histori e tillë do të jetë e dhimbshme për shumëkënd dhe do të ketë rezistencë. Këtë mund ta bëjnë vetëm hetuesit dhe gazetarët e guximshëm. Ka shumë për të thënë përpara se politikanët dhe diplomatët kyç të jenë në gjendje të shikojnë në pasqyrë dhe të thonë: “Unë jam i sinqertë dhe plotësisht i hapur për këtë histori të tmerrshme”. Shumë prej tyre tashmë kanë vdekur.
Është më e lehtë të fajësohen “Helmetat Blu” që nuk janë fajtorë për lëvizjet gjenocidale serbe, por ishin të çarmatosur dhe të pafuqishëm për të ndalur vrasësit serbë. (Al-Xhazira-RKL)
