Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Qyteti i bardhë, ku jetonte Xha Avdyli, struket nën muret e kullat e gurta të kalasë e mbi urën me shtatë harqe, me pamje nga Tomori, nën borë e dritë, tek dielli shfaqet çdo mëngjes, mandej zhduket matanëShpiragut dhe nuk dihet, se nga humbet…
Xha Avdyli banonte në lagjen Murat Çelepi, pranë banesës me disa kulme, dritare e oxhakë, e njohur dikur në tërë qytetin, me emrin Sarajet e Pashait, rrafshuar nga një zjarr i madh. Nga ajo ndërtesë e djegur afër lumit, mbeti vetëm emri Saraje! Saraje, seç kishte diçka të frikshme, tragjike. Një mur i ulët, i gjatë me gurë i veshur me myshk, zgjatej më kot dhe e ndante truallin e shkretë, gjithashtu më kot, nga sokaku e nga shtëpitë përbri. Porta e zymtë me hark të lartë, as hapej e as
mbyllej. Pluhuri i tre shekujve mbulonte oborrin. Askush nuk guxonte të ndërtonte atje, ndonjë shtëpi apo kasolle. Në bahçenë e madhe, pranë lumit, asnjë lis, kumbull a fik, nuk hidhte hije.
Asnjë shpend fluturak nuk ulej kund. Gjarpërinj të rrezikshëm lëvrinin nën gurë e shkurre e nëpër barin e egër. Nuk ndihej asnjë cicërimë bengu, as xhi-xhia e gjinkallave. Në shtëpitë pranë gratë e moshuara rrëfenin me pëshpërimë, se natën në Saraje dukeshin xhinde,- vajza të bukura me veshje të bardha, tek vallzonin pa këngë e pa saze. Nuk dihej nga vinin. Vallë mos dilnin nga valët e lumit, apo uleshin nga yjet në qiell?
Në atë mëhallë, më i urti qe Xha Avdyli. Plak shtatshkurt, zeshkan, i qethur zero, me takien e bardhë në kokë në çdo stinë, këmishën po me atë ngjyrë, kur moti ngrohej, ndërsa aty nga mbarimi i tetorit me pelerinën e zezë.
Xha Avdyli, jetonte me plakën e mirë, Xho Gjylen, pak më larg murishteve te Sarajes, Përmes portës së vogël, dukej shtëpia e bardhë përdhese, oborri me lule në saksi, pus, kova për ujë, shporta e kosha, litarë e rrjeta për peshkim. Xho Gjylja, kujdesej për gatimin, pastrimin e shtëpisë, larjen e robave dhe për veshjen sa më mirë t Avdylit, pa harruar lulet. Hera -here të shtunave ajo me shpirt të bardhë, priste e gëzuar mikeshat nga mëhalla e re, në hyrje të qytetit.
Xha Avdyli pasi dilte nga shtëpia dhe ikte sokakut, çunat e shtëpive, diku pranë, e përshëndetnin:
-Mirëmëngjes, pepe Dydyl!
Ai, s‘ua dinte emrat, njihte vetëm prindërit e tyre, ndaj ua kthente shkurt:
-Mirëmëngjes, trimat e Dylit! – Dhe ecte tutje sokakut.
Xha Avdyli në atë qytet të lashtë kishte ndëruar tre zanate, nga kovaç në nallban, e më së fundi e mbylli si vozaxhi. Sapo u largua nga punishtet, nisi të merrej me punë nga më të ndryshmet. Në shkurret e zallit të lumit priste me sëpatë e nagaçe degë të njoma. Pastaj në shtëpi i hante hollë e hollë për thupra. Deri në orët e vona me to thurrte kosha për ngjala dhe shporta për peshk. Me spango liri e litarë sajonte rrjetat e lidhte grepat.
Xho Gjylja pasi mbaronte punët e shtëpisë, i vinte në ndihmë Dylit të saj. Në çastet, kur ai dëgjonte uturimën e lumit, linte çdo punë e nxitonte për në breg. Atje, futej gjer në bel në rrymën e turbulluar dhe kapte me shportë peshqit gojëhapur, që dihasnin sipër ujit. E shihnin xha Avdylin mbi shkëmb tek hidhte grepat në pellgjet e thella. E shihnin tek hapte krahët e hidhte rrjetën mbi valë.
Xha Avdyli shpesh herrë u jepte falas fqinjëve peshk e sidomos ngjalat, që kapte me kosh në remën buzë bahçeve. Ai ishte edhe druvar i shkathët. Veç nuk shkonte për dru në asnjë pyll.Miku i tij bujar, lumi, kur vinte i egërsuar nga grykat e maleve, e mbulonte kumsallën me gurë, drurë e shkarpa. Xha Avdyli përgjonte ditë e natë ushtimën e rrymës së vrullshme. Aty nga ora katër e mëngjesit, merrte karrocën e dorës me tri rrota gome, ecte duke e shtyrë mbi gurët e sokakut, kalonte më tej Teqesë së Rufaijve, ku kryhej riti i faljes me shisha e shtiza. Andej ecte nëpër urën e vogël me gurë, , hynte në shtratin e lumit
hidhte hapat në zallishten e mbuluar me degë e trungje të këputur nga pyjet. Mandej, posi djalë i fuqishëm, i mblidhte poshtë e lart, dhe i priste me sëpatë e nagaçe. Ndërsa punonte, ia merrte këngës:
“Okëndo, moj qyqe, se po vjen behari!” Emrin behari e zgjaste me afsh: “beejaari!” Së fundi, ngarkonte karron trirrotake.
Fqinjët e donin Xha Avdylin, ndaj s’harronin kurrë pa e ftuar nëpër dasmaAtje, me zërin paksa të ngjirur,si më të qarë, ua merrte këngëve me def në duar..
Gjatë luftës për ca muaj u trondit nga bombat e ajrorëve anglezë dhe mitrolozët gjermanë nga kalaja. Në kohën e paqes ata të frontit nisën t’i binin më qafë. Një ditë erdhën dhe i hodhën një sy shtëpisë.
-Ti, shoku Avdyl, – i thanë ata, – ke filluar t’u ngjashë agallarëve! Ai vinte buzën në gaz dhe vazhdonte punën. Njëherë tre policë erdhën natën dhe e morën të lidhur në polici. Dikush e kishte kallxuar se ai ankohej për jetën e vështirë. Ditën e tretë e lanë të lirë pasi i bërtitën:
-Qepe! E mos llap poshtë e lartë, se burgu të pret!
Plaku i gjorë ato ditë nuk u pa askund. I mësuar me peshk e ngjala, tek vriste mendjen i mbyllur në shtëpi, iu shkrep, që përveç peshkimit, të merrej me një punë të vështirë, të kapte, nën gurë e shkurre në Saraje, nëpërka! Ditën e katërt ia nisi punës me gjarpërinj. Ashtu siç qenë, i mbështillte në disa shami të bardha, i fuste në xhepat e këmishës e të xhaketës dhe ecte sokakut.
Një ditë, tek kthehej në shtëpi, me shportën në dorë, çunat e rrethuan dhe iu lutën të shihnim se ç‘kishte zënë. Ai u ndal, buzagaz, nxori shaminë nga xhepi i këmishës dhe e hapi ngadalë. Ç’të shihnin ata! Një nepërkë e frikëshme me ca sy të ndritur, u ngrit mbi pëllëmbën e tij, duke lëvizur kokën djathtas e majtas. Trupi i saj i ajthëm ngjyra – ngjyra, dridhej e përdridhej. Çunat u zbrapsën të tmerruar dhe krisën e ikën në pikë të vrapit.
Tri nga gratë e mëhallës, teksa fshinin para portave, flisnin edhe për punët e fshehta të Avdylit.
– Mirë, peshqit e ngjalat i zë dhe i nxjerr në pazar, po nepërkat kujt ia shet?- pyeti njëra.
– Ku i dihet? Çudi, thonë, se i shpie në spital! – ia ktheu e dyta.
-Unë them, – pëshpëriti e treta, – ia çon një plake në Palikësht, që merret me magjira…
Mësuesi i vjetër Ymeri, ndërsa kalonte aty pranë u ndal e u tha:
– Prapë me Avdylin, ju? Shihni punët tuaja!
Qysh atëherë, atë peshkatar plak, që mbante nëpër xhepa nepërka të mbështjella me shami, kur çunat e hasnin udhës, kalonin me dridhmë mënjanas, veçse nuk harronin ta përshëndetnin:
-Mirëmëngjes, pepe Dydyl!
E ai u përgjigjej buzagaz:
– Mirëmëngjes, trimat e Dylit!
Një ditë u përhap një lajm i hidhur, Thanë, se Xha Avdylin e pat pickuar keqas një nepërkë jeshile. Që nga ajo ditë e trishtuar, ai nuk u pa të dilte në breg të lumit, as në zall, as mbi shkëmb. Nuk u dëgjua më as kënga e tij aq e dashur: “O këndo, moj qyqe, se po vjen behari!
