Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Eqrem Çabej është figurë e shquar e gjuhës, shkencës, arësimit dhe kulturës sonë kombëtare, krenaria e albanologjisë shqiptare. Ai ishte anëtar themelues i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe i Presidiumit të saj, Mësues i Popullit. Lindi më 6 gusht 1908 në qytetin Eskishehir të Turqisë, ku i ati i tij punonte Kadi (Gjykatës), i diplomuar në Stanboll për Drejtësi. Me kthimin e familjes në Shqipëri, në Gjirokastër, ku kaloi fëmijërinë, Eqremi i vogël mbaroi shkollën qytetëse me përfundime të shkëlqyera. Në gjirin e familjes dhe në rrethin e bashkëqytetarëve të tij, të njohur për dashurinë e madhe për atdhe dhe për arsim, u mbrujt edhe karakteri i tij. Pas mbarimit të shkollës qytetëse, ai fitoi të drejtën e një burse, të dhënë nga prefektura e atëhershme e Gjirokastrës, për të vazhduar studimet e mesme dhe të larta jashtë shtetit. Dhe kështu ai nisi rrugën e mërgimit në kërkim të diturisë.
Për të vazhduar studimet Eqrem Çabej, djalosh i ri, u dërgua në Austri dhe para se të hynte në universitet , i duhej të mësonte gjermanishten, prandaj qëndroi një vit pranë familjes Rainmyler. Në vitin akademik 1927-1928, Çabej, njëzet vjeçar, u regjistrua në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Gracit, ku ndoqi studimet për dy semestra. Pastaj studimet i vazhdoi në Universitetin e Vjenës, në degën e Gjuhësisë, ku punonte ndër të tjerë indoevropianisti P. Kreçmer, albanologu i dëgjuar Norbert Jokli e të tjerë. Më shumë lidhje si gjatë kohës së studimeve universitare ashtu dhe pas mbarimit të tyre Çabej pati me Norbert Joklin, i cili mbeti albanologu më prodhimtar, ai ishte njëkohësisht mik i Shqipërisë, që i përqendroi po thuaj të gjitha energjitë e tij në hulumtime dhe studime kushtuar gjuhës shqipe dhe historisë së saj. Nga veprat e tij duhen përmendur sidomos : “ Ndihmesa për gramatikën shqipe (1912), “ Hulumtime gjuhësore-kulturore-historike nga fusha e shqipes “ (1923) etj. N. Jokli, duke çmuar talentin e studentit të ri shqiptar e mbajti afër dhe e ndihmoi Çabejn e ri në studimin e thelluar shkencor të gjuhës shqipe.
Ende student, Çabej mbrojti disertacionin me temën “Studime italo-shqiptare”, 145 faqe, materialet e të cilit i mblodhi te arbëreshët e Siçilisë në vitin 1932. Më 7 tetor 1933 para prof. dr. Paul Kreçmerit, prof.dr. Norbert Joklit dhe prof.dr. Karl Paçit, Çabej mbrojti disertacionin dhe meritoi diplomën me gradën Doktor, me vlerësimin Shkëlqyeshëm (Ausgezeichnet ) nga Universiteti i Vjenës, e nënshkruar nga tre profesorët e lartpërmendur. Ky vlerësim nga tre profesorët e shquar të Universitetit të Vjenës ishte një dëshmi e qartë e punës së këtij të riu të talentuar. Vlen të nënvizojmë se ai, që në vitet e para të universitetit, krahas punës së madhe si student , ka bërë edhe një punë të lavdërueshme kërkimore në fushën e gjuhësisë dhe letërsisë, por mjerisht kjo punë ka mbetur e panjohur mirë. Kryerja me sukses e studimeve të larta i nxiti autoritetet drejtuese të Universitetit të Vjenës që t’i propozonin të diplomuarit E. Çabej të qëndronte në atë universitet si asistent pranë Norbert Joklit, por një propozim i tillë nuk e joshi, ai u kthye në Shyqipëri me dëshirën e zjarrtë për t’i vënë dituritë dhe energjitë e tij në shërbim të atdheut. E emëruan në gjimnazin e Shkodrës ku dha letërsi, gjuhë shqipe dhe folklor. Në vitin shkollor 1935-1936 u transferua në Shkollën Normale të Elbasanit, ku punoi një vit, e transferuan në Ministrinë e Arsimit për t’u marrë me drejtimin e arsimit të mesëm, pas pak kohe emërohet profesor i letërsisë në Liceun e Tiranës, por përfundoi në Shkollën e Plotësimit Ushtarak !!! Duke qënë se vuante nga një sëmundje mushkrish, ai kërkoi të lirohej nga një detyrë e tillë, që i solli jo pak kokëçarje. Këshilli i Ministrave të asaj kohe vendosi që Çabej të transferohej profesor në Gjirokastër.
Gjatë viteve 1938-1939 e gjejmë pedagog në Gjirokastër, ku ish-nxënësit e tij Koço Mosko, Nasho Nathanaili, Niko Avrami etj, e kujtojnë me nderim : “… na kënaqte me shpjegimet e tij për letërsinë arbëreshe, na këshillonte që në hartime të shkruajmë shkurt e qartë dhe në 40 nxënës që kishte klasa jonë lavdëronte Themo Vasin për hartimet e mira që bënte”. Ata shkruajnë me nostalgji për mësuesin e tyre të dashur dhe fisnik Eqrem Çabej, për ndjenjat e tij patriotike. Në kujtimet e tij për mësuesin e tyre Eqrem Çabej ja se çfarë shkruan Nasho Nathanaili :” Ishte 12 ose 13 prilli i 1939-ës, pas pushtimit të atdheut tonë nga okupatorët fashistë italianë. Ai (profesor Çabej) erdhi në mësim jo si herët e tjera i çelur e buzagaz, por i vrejtur e i mërzitur. U ul në katedrën e tij dhe pasi na vërejti të gjithëve me kujdes, na u drejtua me keto fjalë :
“Nxënësit e mi!… Unë me ju zhvilloj dy lëndë, filizofi dhe gjuhë shqipe. Të parën, po të doni , ma mësoni, po të doni mos ma mësoni, unë do t’iu jap një notë kaluese. Por përsa i përket gjuhës shqipe, unë nuk iu lëshoj asnjë fije, sepse për të tani janë krijuar kondita të tjera, fillon periudha e luftës për eliminimin e saj. Unë jua them këtë si mësuesi juaj, si prindi juaj. Kush të dojë, le të vejë në karabinieri dhe le të informojë për këtë këshillë që iu dha mësuesi juaj “. Dhe autori i shënimit shton se midis një heshtjeje prej varri, që u krijua në ato çaste, u ngrit nxënësi Niko Avrami ( i cili ra dëshmor në Luftën Nacionalçlirimtare) dhe tha : “ Midis nesh, profesor, nuk ka të tillë njerëz, mos ki frikë. Të gjithë jemi me mendimin dhe kërkesën tuaj”.
Në vitin shkollor 1939-1940 Çabej u transferua në gjimnazin e Tiranës drejtor shkolle. Autoritetet pushtuese shpresonin ta bënin për vete këtë profesor me kulturë, që kish fituar emër të mirë me studimet dhe botimet e tij. Por u gabuan, ai nuk bëhej vegël e tyre. Në një shkresë që Federata e Fashios së Tiranës i dërgonte Drejtorisë Qendrore të Partisë Fashiste Shqiptare më 29.7.1940, për Çabejn thuhej : “ Eqrem Çabej deri më sot nuk ka treguar asnjë shënjë afrimi me politikën fashiste, prandaj duhet konsideruar i rrezikshëm dhe duhen marrë masa për ta shkarkuar nga detyra që kryen tashti”
Veprimtaria gjysmëshekullore shkencore e Çabejt të madh mund të ndahet në dy faza kryesore, e para vazhdon deri në prag të Çlirimit të Shqipërisë dhe e dyta nis pas vitit 1945. Në fazën e parë ai është marrë edhe me studime thjesht shkencore edhe me botime të nevojshme për shkollën e mesme. Në prodhimtarinë e tij të kësaj faze bie në sy një interesim i madh jo vetëm për gjuhësinë, por edhe për folklorin e letërsinë artistike me një anim të lehtë nga kjo fushë e dytë. Nga studimet thjesht gjuhësore të asaj periudhe mund të përmendim: Tekste italo-shqiptare (1935), Elemente dialektore nga Italia (1936), Marrëdhëniet midis shqipes dhe rumanishtes (1936), Shprehje dhe frazeologji paralele në gjuhët ballkanike (1936 ), Atlasi gjuhësor shqiptar ( 1943 ).
Nga fusha e folklorit dhe letërsisë mund të përmendim ndër të tjera: Kënga e Leonorës në poezinë popullore shqiptare (1934), Zakone dhe doke të shqiptarëve (1936), Konstandini i vogëlith dhe kthimi i Odiseut (1937 ), Për gjenezën e literaturës shqipe (1937 dhe 1959), Kulti dhe vijimi i hyjneshës Diana në Ballkan (1941 ). Nga studimet me karakter të përzier gjuhësor, letrar dhe folklorik duhen përmendur sidomos: Studime italo-shqiptare dhe teksti për shkollat e mesme, Elemente të gjuhësisë e të literaturës shqipe. Në këtë tekst jepen disa njohuri të përmbledhura mbi gjuhën, mbi gjuhët e botës, mbi gjuhët indoevropiane dhe mbi gjuhën shqipe. Për gjuhën shqipe jepen njohuri për përhapjen e saj, për dialektet dhe ndryshimet midis tyre, për gjuhën e përbashkët, për burimin e shqipes dhe për emrin e shqiptarëve. Në pjesën e dytë jepen njohuri të përmbledhura për shkrimtarët e vjetër shqiptarë dhe arbëreshë. Këtu përfshihen Dokumentet e para, Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani, Matrënga, Variboba, De Rada, Dara, Serembe etj., etj., si edhe për poezinë popullore shqiptare dhe arbëreshe, si edhe nga poezia popullore e arbëreshëve të Greqisë dhe të Italisë dhe nga Shqipëria. Çabej ka bashkëpunuar në mjaft vepra kolektive dhe në redaksitë e revistave shkencore, në komisionet përgatitore të konferencave dhe sesioneve shkencore të organizuara nga Instituti i Gjuhesisë dhe i Letërsisë, si edhe në komisionin përgatitor të Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe më 1972.
Veprimtaria shkencore e Çabejt mori një zhvillim shumë të madh në fazën e dytë, d.m.th. pas Çlirimit, kur ai punoi pranë ish- Institutit të Shkencave dhe më vonë pranë Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë dhe njëkohësisht edhe si pedagog i jashtëm në shkollat e larta, ku ai zhvilloi me studentët për shumë vjet lëndët linguistikë dhe albanologji, ndërsa në Fakultetin Histori-Filologji jepte Gramatikën Historike, Hyrje në historinë e gjuhës shqipe dhe Fonetikën historike të shqipes, si dhe hartoi, përgatiti dhe bëri tekstet përkatëse me 150 faqe secili, që janë ende në përdorim, të ribotuara disa herë në universitetet e Tiranës dhe Prishtinës.
Pas vitit 1945 Çabej iu përkushtua më fort gjuhësisë dhe veprimtaria e tij shkencore në këtë fushë ka qënë më e frytshme dhe më e rëndësishme se në fushat e tjera. Në këtë fazë Çabej anoi më shumë në gjuhësi, çështjeve të rëndësishme të gjuhës shqipe që kërkonin zgjidhje sa më të argumentuara dhe që do të ndihmonin për zhvillimin e mëtejshëm të studimeve gjuhësore. Krahas thellimit të mëtejshëm të studimit sinkronik të shqipes, fillon në Shqipëri edhe studimi diakronik i kësaj gjuhe, është fjala sidomos për studime në rafshin historik, ku më parë fjalën e thoshin po thuaj vetëm studiuesit e huaj. Njeriu më i përshtatshëm në fushën e gjerë të studimit diakronik të shqipes ishte Çabej, i cili kishte mbështetjen e kolegëve të tij më të moshuar si Aleksandër Xhuvani, Kostaq Çipo, Mahir Domi. Vendosmëria e Çabejt për t’iu përkushtuar studimit diakronik të shqipes duhet të jetë nxitur edhe nga dëshira e tij për të ndriçuar më tej disa probleme të historisë së kësaj gjuhe të lashtë të Ballkanit, në një kohë kur studimet albanologjike jashtë Shqipërisë po pësonin një rënie të dukshme. Norbert Jokli, albanologu më prodhimtar i viteve njëzet e tridhjet të këtij shekulli, u zhduk në mënyrë tragjike nga nazistët gjermanë në vitin 1942. H. Pedersen, tashmë i plakur, nuk merrej më prej kohësh me gjuhën shqipe. Disa studiues të tjerë të shqipes në vende të tjera të Evropës, nuk kishin as kushtet e nevojshme, as përgatitjen e duhur për të ndërmarrë studime të gjera nga fusha e historisë së gjuhës shqipe. Kjo zbrazëti e krijuar në këtë fushë studimesh duhej mbushur dhe vendi ku mund të bëheshin përpjekje të suksesshme , ishte Shqipëria e porsa çliruar, e cila me gjithë hallet dhe problemet e mëdha që i la lufta, u tregua e gatshme për ta përballuar edhe këtë ndërmarrje të vështirë. Në këtë mënyrë, krahas thellimit të mëtejshëm të studimit sinkronik të shqipes, filloi në Shqipëri edhe studimi diakronik i saj, i cili mori një hov të dukshëm gjatë këtyre dyzet e pesë vjetëve të fundit sidomos me punën e palodhur dhe të frytshme të Eqrem Çabejt dhe të disa gjuhëtarëve të tjerë, që ecën në gjurmët e tij. Studimet diakronike të shqipes gjatë këtyre dhjetëvjeçarëve të fundit nuk janë konceptuar të shkëputura nga problemet e studimit sinkronik të saj.
