Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Luftërat e Ali Pashë Tepelenës kundër Sulit
Kur Aliu nga Tepelena u bë Pasha i Janinës në vitin 1788, ai u përpoq për 15 vjet për të mundur Suliotët. Për Aliun, Suliotët kanë qenë një popull sfidues kundër qeverisë të tij. Fushatat që ai për të krijuar një shtet të centralizuar me rendin dhe ligjin, bëri që Suliotët që bëheshin një pengesë për atë qëllim. Udhëtari anglisht Charles Robert në vitin 1814, e reflektoi këtë mendim kur ai përshkroi Suliotët me cinizëm, duke shkruar se ata ishin vetëm grabitës piratë dhe e keqja e vendit”. Konfliktet ushtarake u bënë më të forta dhe të dhunshme, pjesërisht për shkak të luftës ruso-turke (1787-1792). Ballafaqimi i parë të Aliut me Suliotët ka ndodhur në vitin 1788. Gjatë kësaj kohe, Perandoresha Katerina e Madhe e Rusisë i dërgoi Suliotëve një emisar, në shtator të vitit 1789 me emrin Luis Sotiri, i cili mori për detyrë t’ i shtyjë Suliotët të bëjnë një kryengritje që të ridrejtojnë forcat osmane nga vendi kryesor i luftës. Në mars të vitit 1789 krerët në mesin e tyre: Jorgji Boçari, Llambro Xhavella, Vejko Zharba, Nikolla Zerva, Dhimo Dhrako e të tjerë i deklaruan me shkrim perandoreshes ruse, se Suliotët ishin e gatshme për të luftuar kundër Perandorisë Osmane. Pas dëgjimit të këtyre ngjarjeve, Ali Pasha menjëherë organizoi fushatën e tij të parë kundër Suliotët.
Fushata e parë e vitit 1789
Në pranverë të vitit 1789, Ali Pasha marshoi me 10,000 ushtarë shqiptarë drejt Sulit. Pas dështimit për të marrë Sulin, fushata përfundoi papritmas në korrik dhe sipas të dhënave të fundit të zbuluara, Aliu përfundoi një marrëveshje me Suliotët. Ali ndërmori për të paguar rrogët e këtyre krerët Suliote, në mënyrë që të ketë siguri në rajon dhe duke marrë si garanci pesë fëmijë si jeniçerë nga familjet e krerët. Ali Pasha Tepelena nuk kishte interesin t i luftonte suliotët, meqë i llogariste edhe si përkrahës në luftë për shpalljen e shtetit të pavarur nga osmanët
Fushata e dytë e viti 1792
Në vitin 1792 me fundin e Luftës Ruso-Turke, përfunduar me Traktatin e Jasit midis Rusisë dhe Perandorisë Osmane, Ali Pashai, me qëllim për të konsoliduar një shtet të plotë e mirëqeverisur u filloi fushatën e dytë kundër Suliotët edhe kësaj radhe me mijëra ushtarë shqiptarë.
Para kësaj fushate Aliu pyeti Suliotët të jenë kundër Pashait të Gjirokastrës. Pa besuar Aliun, Suliotët dërguan vetëm 70 njerëz, të udhëhequr nga Llambro Xhavella. Të gjithë u kapën nga ushtarët të Aliut. Por një Suliot iku dhe solli lajmet në Sul. I pavetëdijshëm, Aliu besonte se Suli do dorëzohet shpejt. I burgosuri, Llambro Xhavella arriti të bind Aliun që vetëm ai mund ti bindë Suliotët të dorëzohen. Duke lënë birin e tij Foton si peng, Llambro Xhavella e udhëhoq rezistencën luftarake. Suliotët luftuan jashtë një mësymje pas tjetrit nga osmanët. Ata ishin udhëhequr nga nipi i Llambros, Kiço Xhavella, i cili ra duke mbrojtur deri në fund kullën e parë e në hyrje të Qafës.
Në momentin kritik të betejës, afër 300 gra hynë në luftë të udhëhequr nga gruaja e Llambros, Mosko Xhavella. Shumë nga ushtarët e Aliut ikën, afër 3 mijë burra u vranë dhe u plagosur. 80 burra Suliote u vranë dhe afër 160 ishin të plagosur. Llambro Xhavella vdiq nga plagët e marra gjatë betejës, dhe djali i tij Foto Xhavella, u bë kreu të fisit Xhavella dhe që e kishte bashkë komandën e Sulit me fisin e Boçarit. Piktor italian Ludovico Lipparini ka portretizuar vdekjen e Llambros në fushën e betejës të vitit 1792. Historiani modern britanik Douglas Dakin gjithashtu konsideron 1792, viti i vdekjes e Llambros. Por sipas disa burimeve, Llambrua vdiq 3 vjet më vonë në 1795 dhe gruaja e tij Moskua e udhëhoq fisin deri sa djali i tyre Fotua ishte moshë e duhur që të qenë kreu i fisit.
Fushata e tretë e viti 1803 solli kapitullimi i Sulit
Fushata e tretë e Ali Pashë Tepelenës, i cili asokohe ishte edhe kundërshtar i Sulltan Mahmudit, kundër Suliotëve, filloi në vitin 1800. Ndërkohë në vijim, Venedikasit ishin larguar nga ishujt e Jonit dhe vendi i tyre ishte marrë nga francezët në vitin 1797. Por pas katastrofës pësuar të Sulltani në betejën e Abukirit, në 1798 Egjipt, Ali Pasha filloi te bëhet dominues në rajonin e Greqisë dhe Vilajeteve të Rumelisë. Me qëllim për të parandaluar aspiratat e ushtrisë angleze për të zënë Pashallëkun i Janinës, Aliu mori pjesë në fushatën kundër Pashait t separatist i Vidinit Pashvanoglu, në Hungari në viti 1798, me dyfishin e ushtrisë që Sulltani kishte kërkuar, dhe kjo i dha një prestigj të ri Perandorisë Osmane.
Gjithashtu në vitin 1803, Sulltani i kërkoi Ali Pashës menjëherë një rrethim e planifikuar të Sulit, pas dëgjimit që Suliotët kishin marrë furnizime të konsiderueshme të municionit nga anijet franceze. Suliotët i morën të gjitha furnizimet e tyre nga Parga dhe gjithashtu fituan mbështetje nga Evropa. Rusia dhe Franca i dhanë armë dhe municione atyre. Për fuqitë evropiane, Suliotët janë parë si një instrument, si mish për top me qëllim për të dobësuar Perandorinë Osmane.
Ali Pasha e filloi fushatën në Epir në vitin 1800 dhe i zuri vendbanimet bregdetare: Butrint, Gumenicë, Prevezë dhe Vonica. ish trojet veneciane nën sundimi franceze, e cila forcuar pozitën e tij duke siguruar kontrollin e rajonit, dhe izolimi i Sulit nga trojet miqësore.
Ali Pasha vendos të organizojë fushatën e tretë kundër Suliotëve. Ai ishte përgatitur me një fushatë kundër ishullit Lefkada, afër bregdetit në një distancë prej qindra metra, me 15.000 ushtarë. Kur Britania u bë aleatë me Perandorinë Osmane për të forcuar forcat e tyre kundër Napoleonit, furnizimet të armëve dhe municionet u ndërprenë.
Pa mbështetje nga jashtë dhe të lodhur nga vitet e rrethimit, uniteti i familjeve Suliote filloi të ndahet. Familja Boçari për arsye politike braktisi Sulin. Jorgji Boçari, udhëheqës i moshuar të cilët me 70 anëtarë Boçarenjtë zhvilluan bisedime me Ali Pashën, sepse e dinte se Suli nuk mund të durojë një rrethim për më shumë se 30 ditë. Por më 2 qershor të vitit 1800, Ali sulmoi Sulin dhe në krahasim me fushatat e mëparshme, ai hasi në rezistencë.
Pas 4 muaj, Aliu, i dërgoi fjalë Jorgji Boçarit, duke kërcënuar se po nuk do të dorëzohet, Suli dhe ai me të vetët do të digjet për së gjallë. Jorgji për të shmangur zemërimin e Aliut u vetëhelmua dhe vdiq. Aliu, duke dështuar ta marrë Sulin me forcë, vazhdoi me një bllokadë. Uria u bë armiku më i keq i Suliotët. Megjithatë, duke bërë një mësymje të dëshpëruar gjatë natës, 500 burra dhe 170 gra erdhën në Pargë dhe ata ngarkuan çdo thes me ushqim dhe u drejtuan për në Sul. Shqiptarët myslimanë i pritën mirë ata, por Suliotët nxituan përsëri dhe u ndihmuan nga njëqind Suliote të tjerë, që operacioni të furnizoi me ushqim Sulin ishte përfunduar me siguri. Rrethimi i Sulit zgjati 18 muaj. Gjatë kësaj kohe, sipas Perevos, mbrojtësit Suliote humbën jo më shumë se 100 luftëtarë, ndërsa forcat osmane u humbën 3.800 burra.
Duke parë se ishte e pamundur të shkatërrohej Suli, si nga mbrojtja e fuqishme e suliotëve dhe terreni malor të cilin e kishin aleatin më besnik Ali Pasha bëri një sërë ofertash për dorëzimin i Sulit:
- Ndërprerjen e bllokadës të Sulit.
- Një subvencion vjetor osmane për Suliotët.
- Ndërprerjen e bastisjeve nga Suliotët në rajon.
Suliotët ranë në dakord dhe dërguan, sipas kërkesës së Aliut, 24 pengj, një prej secilit nga familjeve kryesore. Pengjet u hodhën në burg dhe Aliu deklaroi se Suliotët nuk u dorëzohen, ai do ti vrasë pengjet. Suliotët thanë se ata nuk dorëzohen. Aliu nuk morri përgjigjen e dëshiruar dhe propozoi sërish:
- Paraja, 1 milion lira osmane.
- Për suliotët ta lënë Sulin dhe të zhvendosen ku ata duan.
Përgjigja ishte se ata e duan atdheun e tyre të ëmbël në vend të paret e tij, dhe se liria nuk është në shitje, edhe për të gjitha thesaret e tokës. Suliotët ishin e gatshëm të vdesin për e fundit të popullit e tyre. Suliotët u mblodhën në kishën e Shën Gjergjit dhe të diskutojnë po do të dorëzohen ose të luftojnë. Ka pasur më pak se 2.000 burra të armatosur. Udhëheqësit kryesore ishin: Foto Xhavella, Dhimo Dhrako, Tushi Zerva, Kuco Nika, Gogë Dangli, Janaq Sheho, Fotomara, Xhavara, Vejko, Pano, Zguri, Dhiamadhi, dhe Jorgj Buzbu.
Suliotët fituan të gjitha betejat vendimtare, por Ali Pasha ndërtoi kështjella në fshatrat fqinje për një rrethimin të gjatë. Suliotët pastaj bënë thirrje për ndihmë nga Franca dhe Rusia, por ishin të pasuksesshme. Ata duruan edhe 10 muaj, duke vazhduar sulmin e tyre mbi forcat që rrethonin Sulin. Një nga këto sulmet ishte një bastisje e natës të 400 burrave dhe 200 grave në fortifikimin të fortë ndërtuar nga rrethuesit në Vilë. Edhe pa ushqim dhe municion, ata mund të kishin duruar më gjatë, por në natën e 26-27 shtator, një prej tyre, Pilo Gusha i ndihmoi forca osmanët për të hyrë në Sul nëpër shtigjet malore të rrugëve të dhive. Suliotët, duke lënë fshatrat e tyre u mblodhën në Kungj dhe në Bira. Aliu u tha ushtarëve të vet se pushkët nuk u duheshin dhe e dha urdhrin për të “prerë me jatagan suliotët. Luftimet vazhduan dhe më 7 dhjetor 1803, Suliotët u tërhoq nga Kungji dhe Qafa. Historiani grek Perevos shkruan se në këtë ditë 700 ushtarë myslimanë shqiptarë u vranë dhe deri 1 mijë u plagosën.
Më 12 dhjetor 1803 Suliotët kapitulluan dhe Ali Pasha premtoi për lirimin e tyre me të gjithë pasurinë e luajtshme edhe armët e tyre dhe ishte mjaftueshme për të braktisur së bashku me familjet sa më shpejt tokat e tyre stërgjyshore. Katër ditë më vonë, më 16 dhjetor Suliotët u ndanë në tri falangat dhe u nisën për në bregdetin e Epirit. Aliu u largua nga Suli dhe udhëzoi birin e tij Veliun të përfundojnë një marrëveshje me Suliotët, për largimin të tyre së plotë nga rajoni. Veliu arriti në një marrëveshje me Suliotët. Duke u thirrur në besën shqiptare i lidh një marrëveshje, që fitonin të dyja palët. Foto Xhavella më 13 dhjetor të viti 1803 e la Sulin me një kolonë Suliote dhe ishin nisur për në Pargë. Një akt i tradhtisë që ishte bërë e njohur Suliotëve nga Ali Pasha, meqë ai planifikoi ti kapë si pengje, kur suliotët të shkonin në rrugën drejt Pargës. Ushtarët e Aliut ishin urdhëruar për të ngritur një pritë pranë rrugës. Për fat të mirë të Suliotëve, ushtarët e Aliut, duke qenë shqiptarë nuk i zbatuan urdhrat e Pashait Disa bejlerë myslimanë çamë, shqiptarë të Paramithisë dhe amartollë greke që ishin anëtarë të ushtrisë e Veliut, kur dëgjuan këtë plan, u treguan Suliotëve për pritën dhe në minutën e fundit dhe arritën të shpëtojnë. Këta Suliote pastaj kaluan për në Korfuz, i cili ishte si Ishujt të tjerë e Jonit, nën kontrollin e Rusisë.
Kjo kolona e parë e të shpëtuarve ishte e Foto Xhavella dhe krerët e tjerë të fiseve si : Dangli, Vejko Zharba, Dhimo Dhrako, Panomara dhe arritën pa asnjë humbje në Pargë, e cila ishte nën kontrollin e Rusisë, dhe prej andej shkuan në Korfuz. Për shembull, fisi i Zervës më pas e bëri rrugën e saj për në Mesinia, në gadishullin e Peloponezit të Greqisë, ku ata themeluan në fshat me emrin Romiri dhe osmanët, për ironi, e quajtën Veli, me emrin e djalit të Ali Pashait. Atje, prifti Llambro Zerva, i njohur si Papa Llambro, vazhdoi për të mbledhur armët për Revolucionit grek, duke dërguar armë vëllait të tij, Dhiamadh Zerva, një udhëheqës të Ushtrisë Greke Revolucionare. Një udhëheqësi ushtarak i Sulit dhe murg Arvanitas, i quajtur Samuil nga ishulli Andro të Egjeut, mbetur në Kungj, ja vuri zjarrin barutit të depos municionit me një shpërthim masiv që i kushtoi jetën, shumë forcave osmane kur u afruan te shtëpia e minuar me barot.
Kolona e dytë e suliotëve ishte nën komandën e krerëve Kuconika dhe Kiço Boçari, i cili bashkëpunoi me Ali Pashën, i bindi Suliotët të besojnë fjalën e Aliut. Kjo kolonë nën Kiçon u drejtuan për manastirin e Zallongut, duke pritur kur dhe ku ata do të dërgohen dhe të vendosen nga Aliu. Më 16 dhjetor, manastiri u rrethuar me tremijë ushtarë të shqiptarit, Beqir. Ai tha se ishte udhëzuar nga Aliu për të çarmatosur dhe ti dorëzojë Suliotët në Janinë. Suliotët kuptuan se ata nuk kishin zgjidhje, për veç se të luftojnë deri në vdekje. Ata qëndruan 2 ditë. Në ditën e tretë, 18 dhjetor, u bë e qartë se kjo situatë nuk do zgjasë gjatë kohës, dhe pasoi një betejë të dëshpëruar. Të bllokuar nga ushtarë armik, afër 60 gra bënë vetëvrasje për të shmangur kapjen. Ato u ngjitën mbi një shkëmb dhe filluan valle rrumbullake dhe këndonin edhe sipas traditës ata e bënë këtë duke hedhur nga një shkëmb e pjerrëta, njëra pas tjetrës.
Ata burra dhe gratë Suliote që arritën të ikin gjatë natës, formuan një kolonë të tretë dhe numëronin 1,150 njerëz. Të drejtuar nga Kiço Boçari, ata shkuan në fshatin Vurgarel që Kiçua e bëri pronë tokësore e tij gjatë bashkëpunimin me Aliun. Për sigurim më të madhe, Kiçua me Suliotët u zhvendosën në manastirin e Virgjëreshës, në Selcë që ndodhet në malet e Agrafës. Pas kohës, osmanët e rrethuan manastirin. Suliotët duruan 4 muaj. Më 4 prill 1804, kur osmanët hynë në manastir më shumë se 160 gra kanë përsëritur ngjarjet në Zallong, duke hedhur veten e tyre në lumin Aspropotamo, ku e pranuan vdekjen bashkë në fëmijët e tyre. Vetëm 50 ushtarë Suliote dhe një grua, të drejtuar nga Kiço Boçari, midis të cilëve ishte djali i tij Markua, arritën rrugëdalje për në Pargë dhe kaluan për në Korfuz.
