Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Lëvizja letrare arbëreshe, zanafillën e vet e pati në ngulimet e shqiptarëve të Siçilisë, me studjues e letrarë të ndryshëm, si: Matrënga në shekullin e XVI, Brankati, Filja, Keta, Gavril Dara(plaku) dhe Andrea Plaku në shekullin e XVIII. Në kohën kur kjo lëvizje fitoi karakter të ri kombëtar u përfaqësua nga Gavril Dara(i riu), që vijoi traditën e nisur nga i ati dhe i gjyshi.
Lindi në Palac Adriano më 6 janar 1827. Mësimet e para i mori në seminarin arbëresh të Palermos. Po në këtë qytet ai kreu studimet e larta për drejtësi.
Udhën e krijimtarisë e nisi herët, në moshën 13-15 vjeçare. Në fillim shkroi vjersha që më tepër ishin intime. Shkëndia që i dha zjarr talentit të tij, ishin idetë liridashëse, ideali i bashkimit të Italisë dhe dëshira për ndryshime demokratike. Këto ide janë derdhur në vëllimin “Disa poezi”, shkruar në italisht, që doli në dritë në vitin më të zjarrtë të revolucionit më 1848. Vëllimi është si një ditar i lëvizjes revolucionare të asaj kohe. Në të spikat një brendi ideore e pasur dhe disa tipare të individualitetit krijues të Darës, si fryma luftarake optimizmi dhe begatia e figuracionit. Vlerën artistike të vëllimite dëmtojnë karakteri abstrakt dhe retorizmi.
Në shkurt 1858 Dara u bë themelues dhe drejtues i një gazete që ishte si një manifest kryengritës, “Palingenesi” (Përtëritja e jetës). Në artikujt që botoi aty ai tregoi aftësi prej prozatori, kritiku, esteti dhe historiani. Në çastet më të rëndësishme të luftës për çlirimin e Italisë ai, si edhe arbëreshët e tjerë, mori pjesë aktive në lëvizjen revolucionare italiane kundër zgjedhës austriake dhe sundimit të Burbonëve. Madje ishte një nga udhëheqësit krahinor të asaj lëvizjeje, si anëtar i komunitetit revolucionar të Xhirxhentit dhe sekretar i përgjithshëm i qeverisë revolucionare të Garibaldit, më 1860.
Në të njëjtën kohë ai s’i ndahet krijimtarisë letrare. Më 1864 shkruan një poemë të gjatë italisht, po me subjekt shqiptar “Ana Maria”. Poema është shkruar në vargje njëmbëdhjetërrokësh, është e gjatë (1.300 vargje) dhe e ndarë në dy pjesë. Ka dy protagonistë: Bozdar Stresin, nipin e Skënderbeut, të cilit i kushtohet pjesa e parëdhe Ana Maria Kominiatën, mbesën e Donikës, gruas së Skënderbeut, së cilës i kushtohet pjesa e dytë, më e gjatë. Dara mishëron në këto dy personazhe idealin e burrit dhe të gruas shqiptare. Poema tingëllon si një himn për atdheun e të parëve. Këto personazhe i patëm gjetur edhe te De Rada, po ai i paraqet si heronj romantikë që kryejnë një faj tragjik dhe shkojnë për këtë drejt fundit tragjik, kuse Dara i ri thekson aspektin heroik të karakterit të tyre.
Në poemë spikatin për vlerën e tyre estetike pjesët lirike. Në vitet 1871-74 Darën e gjejmë në Romë ku drejton gazetën politike “La Reforma”(Reforma), që shpreh ide përparimtare të së majtës .
Më vonë, ndoshta i shtyrë nga pakënaqësia e përgjithshme e arbëreshëve për rezultatet e arritura për bashkimin e Italisë, Gavrili la gazetarinë dhe politikën.
Pikërisht në këto vite Dara shkruan italisht vjershën epistul “Të zezat tona”, ku jepet një tabllo rrëngjethese e gjendjes së vendit, e shtypjes dhe e mjerimit të dyfishuar që rëndonte mbi popullin. Ai e pikturon këtë tablo me epitete epitete dhe metafora nga më të vrazhdat, nga më të ashprat, që të kujtojnë penën e Dantes në përshkrimin e skenave të Ferrit. Vjersha demaskon me realizëm të mprehtë shtetin e ri borgjez, me mjerimin, taksat, gënjeshtrën dhe korrupsionin. Patosi mohues është tepër i fuqishëm, ndihet revolta e poetit demokrat. Tema politike trajtohet sërish në poemën “Djalli dhe Muza”. Vitet e fundit të jetës së Dara i Ri i kaloi në Xhirxhenti, ku punoi si avokat dhe u mor me arkeologji e me studime filozofike. Aty vdiq në nëntor të vitit 1885 në mjerim duke lënë gjashtë fëmijë ende të mitur.
Ai e kishte ndjekur hap pas hapi lëvizjen tonë kombëtare, duke marrë anën e Lidhjes Shqiptare të Prizerenit dhe duke kuptuar me mprehtësi rrezikun e synimeve të shovinistëve fqinjë si dhe të imperialistëve austriakë dhe italianë ndaj Shqipërisë. Ai ishte për një bashkëpunim të ballkanasve, kundër zgjedhës osmane.
Pas Jeronim De Radës, Gavril Dara i Riu mbetet poeti më i shquar arbëresh. Vepra e vetme në shqip që na ka arritur prej tij, “Kënga e sprasme e Balës” është një ndër kryeveprat e letërsisë sonë.
Duke ndjekur hap pas hapi lëvizjen tonë kombëtare, Dara e mbështeti atë fuqmisht. Ashtu si De Rada, edhe Dara temën e poemës së vet e mori nga e kaluara e lavdishme e popullit tonë , e ngriti në art këtë epokë, duke e bërë shprehëse të ideve patriotike, për t’i shërbyer sa më mirë tokës mëmë dhe vëllezërve të tij të përtejdetit.
Dara është mjeshtër i madh i artit të fjalës. Vepra e tij shquhet për pasuri mjetesh artistike, për gjuhë të gjallë e të bukur e mbi, të gjitha, për mbështetjen e gjerë e të gjithanshme në folklorin arbëresh.
KËNGA E SPRASME E BALËS
Poemë nga GAVRIL DARA I RIU (1826-1885)
I
BALA
Mori bijë, bijë e Lalës,
Moj e bukur, e trishtuar,
Pse m`kujton motin e shkuar?
Ja, ku mjegulla erret
Rrokulliset mal më mal!
Sa lind dielli malit t`Gropës,
Tundet, qesh i thelli shpat.
Porsi ti, e bardhë, e kthjellët
Cipëza e qiellit shtrihet
Me një rreth-o të pasosur,
E rimet si ninëza jote.
Nga zjarret e pranverës
Seç ndriçojnë gjith`kodrinat
Edhe tymi ngjyrë hiri
Me ret`vete e përzihet,
Ngjarë këngës së trishtuar,
Që sjell era për së largu.
Ja, dhe vashëzat pa brez,
Zën` të gjitha dor`më dorë,
Të thërresin ty ndër vallet.
Pa kujdes këmba e djemve
Hidhet rëndë ndër kangjellat,
Se e kan`zemrën te ti.
O ti , lulja e hollë e maleve,
O ti , e para e vajzërisë,
Ec atje ku në hare
Derdhet ari i moshës s`re
Edhe zemrën gëzo
N`ëndrrën e ëmbël të mëngjesit!
Lerja plakut, lerja Balës
T`errtët lisa, zhurm`n e lumit,
Që, rrëmbyer malit t`egër,
Thellon shtratin me përrenjtë,
Si mendimi im i shkretë,
Që më bren e më përvlon
Me të motçmet kujtime.
Dyzet herë krahu i dimrit
Ra mbi Honin e mbi Brinjën
E i mbuloi e i zbardhëlloi
E aq her` bleruan arat
E ugareve të Fushës,
Qe kur mblodhi dheu i huaj
T`ikurit e të pafatët;
Dhe gëzimi q`atëherë
Me nuk shkrepi këso nate,
Qe trut` krejt m`i errësoi.
Para sysh më fluturojnë
Vite, trima e pun` të shkuara,
Sikur era ndërron retë,
I shperndan e i zvarris
E i përzë me frymë e gji.
Moti shkon pa u kuptuar
Për të shkretin bari,
Por mbi ballë të ushtarit
Bien si plumba këto ditë,
Sepse me duar të ftohta
Brenda mu në varr e shtinë.
E këto ditë pushimi
Të helmuara si vdekja
Jan` për Balën, mori vajzë;
Pse ky krah, tashti i dobët,
Shum `herë ushtën e vërtiti
Ndër ushtarë e bëmat tona
Shumë her` të bukrat vajza
Na i lëvduan e i kënduan.
Tashti që eci në shkretëtirë
Edhe mbeta gjallë e shkretë,
Vrulli i rinis` më lë
Të harruar në një skaj.
Por veç ti (si rreze qielli
Lehtë e lehtë dimrit t`egër
Shkon e gjen t`mjerin bari
Zbjerrë tek humbja e Llazit
Dhe gëzon me afsh e dritë)
Dhembje ndjen për t`keqen time,
Vjen me mua n`errësirë.
Dhe ja, para sysh më dalin
Gjith` bujarët e fuqishëm,
Të helmuar e të vrenjtur,
si m`u dukën për së largu
Çukat e maleve t`dashur
Kur iu fala që nga deti
T`fundit herë e më si pashë.
Ju , o bij të motit t`madh,
Hapët një të ndritur udhë
Në të vjetëvet thellësi.
Zulma juaj ndriçoi si djell
Përmbi botën e përmbysur;
Ajo eshtrat jua shkëlqen
Ashtu si dielli mbulon,
Edhe pasi perëndon,
Valët e trazuara
Me zjarr edhe me shkëndija.
Por ushtarët s`duan helme,
S`duan qarë… por , po deshe,
Emri Yt keëu m`kujton
Një përrallëzë plot lotë.
II
PËRRALLËZA
Derdhi nata gjithë mjegullat
Mbi të zezat fusha t`luftës;
Fryu era e shprishi urët
Atje tek po flinin trimat.
Trupat e tyre të bëshëm
Përmbi truall shtriheshin,
Ëndrrat venin në ushtri.
Herë e herë roje t`natës
Këmbërëndë çanin hijen…
…………………………
…………………………
…………………………
Atje ku shtrin lisi i Mbretit
T`gjatat degë përmbi majën
E kodrinës s`Balshit-o,
Lart u ndez një zjarr i madh
Për darkën e bujarëvet
Dhe u përzie rreth e rrotull
Gazi e hareja e gotavet.
Flaka e bardhë,shprishur erës,
Rrihte ballin e ushtarëvet
Mbledhur rreth zotit të luftës,
Duke u dridhur mbi parzmoret
Si shkreptima mbi tallazet.
Skënderbeu po gëzonte
Me ata trima vëllezër
Se në zemër-o i fliste
Fuqia e rritur syresh
Mbi krah`t e së zezës zhkabë.
Pranë tij, prapa shkëmbit,
Mbi mburojën mbështetej
E moçmja fuqi e Darës.
Fara e tij si degë lisi
Mbledhur dëgjonte mësimet
E vjetvet që kishin shkuar.
Flok`t e bardhë,shprisur erës,
Dukeshin si bor`, shpërndarë
Majë Gur-Madhit të zhveshur.
Por te hija e lisit t`helmit,
Veç të gjith`ve, ballëfshehur,
Rrinte i madhi i Golemëvet
Me sytë ngulur përdhe;
Gjiri leshator i hidhej
Si kusia kur valon.
Nga të errëtat qepalla
Helmi i zemrës i derdhej,
Pse në zemër kujtimi
I ditës së marrëzisë
Mu si gur në det i ra.
Si në ëndërr po kujtonte
Lëvdatat plot ëmbëlsi,
Që katundet i drejtonin,
Kur “Dragoi i Dibrës” mbrrinte,
Duke e quajtur ” i pari i luftës,
Nderi i ushtrës, malli i vajzave
Edhe trimi i këngëve…”
E tashti të turpruar
E mbulon nata e shkretë!
Mbreti i urtë e kuptoi,
Vrer`n e hidhur të bujarit
E me dhembshuri i foli
Si puhia e mesditës.
“O ti, Zot” i Përroi-Shtogut,
Ushtar` i vjetër i Llazit,
I Darenjëvet i pari,
Krahu yt dukej si zjarr,
Që shpatin e përcëllon;
Përball` tejë gjithë armiqtë
Qen` si mjegull, që kalon.
N`ato mote shumë ushtri
Dhe shum` luftëra u panë
Që kjo kohë nuk i sheh…
Por ah!Vrulli i tyre u shua,
Fitoi qeni e përdhe ranë
Flamur, kordha e trimëri.
Nata e helmi të mbuloftë,
Ditë vrasje, ditë dhune!
Gjithë të shtunat le të vijnë,
E shtun`e Shalës mos ardht`kurrë!
Edhe moti të përzëntë,
Ditë e zezë, e pisëruar!
Por çfar` qe?…Një zë kumboi
Mbi ato male si gjëmim,
Që, duke shpëtuar resh,
Erë ngre e dredhuri :
E të urtët na u ngritnë,
Turpin lanë ata me gjak,
Zulma e mirë prapë u ngrit.
Thuaju t`rinjvet, o i ditshëm,
Se faj`i të mirëvet
Lahet nga bëmat e ndershme;
Porsi guri i paçmuar,
Të lartë ishin, të lartë janë,
Kthyer në udh`n e dritës s`tyre
E prandaj mbi gjyshërit ngrihen,
Porsi bora e Sharit tonë
Mbi të ulëtat kodrina.
Mbreti heshti, i turbulluar
N`t` errët humbi, lënë shprese,
Mendja te vdekja i shkoi.
III
KËNGA E HËNËZËS
Me notinë e puhizës
Një zëth erdhi aso nate,
I helmuar, i pakuptuar
Si psher`tima e vajzës së re,
Kur i fryn malli i parë
Gjinë e njom` e ajo s`e di.
I bekuar ti me qofsh,
Zot i këngëve të bukura,
I larti vllastar i Petës!
Zërin tënd s`e ka njeri…
Kur do Niku, derdhen lotë,
Kur të dojë, ndizet vrulli.
Pa u ndier, të magjepsur
Vam`tek kënga na tërhoqi.
Ulur ish ai mbi gur,
Mbi gurin e përroit-o.
Dhe një rreze hënëtare,
Që ndriçonte përmes resh,
I pështillte t`verdhët flokë
Me kurorëzën e qiellit.
Dukej ëndërrza e mirë,
Kur nga lulja n`lule shkon
E shket lehtas mbi tallazet
Dhe me erën bashk`këndon;
Pastaj shkon e fluturon
Si një yll, shpejt kalon.
Kënga e Nikut shkonte larg,
Larg-o tek e bukura,
E trishtuar, për të qarë;
„ Ec, o Hënëz, vrapo
Në t`pafundmen kaltërsi!
Këtu s`ësht` liqen` i argjendtë
Dhe as deti si pasqyrë,
Ku t`i shihesh e stolisesh,
Kur i dashuri i ndezur
Të qafon në shtat`n e thellë;
Këtu sheh shkëmbenjë e lisa,
Koha shkon e ai të pret
Udha jote është e gjatë;
Ec, vrapo , o bij` e bardhë!
Pse qëndron? Ç`droje ke?
Mos vall` retë e zeza sterrë
Të ndërliksen nëpër këmbë
E ti trembesh mos, e shuar
Rrymës s`krahëvet të ftohtë,
Mbetet nata si një e ve?
Zemra jote e`dro, si imja,
Dritë e hijshme e pa hare
Brymën e syvet e derdh,
E strukur me ndonjë hije?
Dhe n`ato shtëpi të ndritshme
Arrika kjo zi e shkretë?
Ti po qesh?…Hënëz, kthehu,
Më dëgjo nga qerrja jote!
Kur i lumi sy të bjerë
Përmbi krojet e mermerta
Dhe të t`mbërrijë era e lulevet,
Mos më ik, o zonjë e natës,
Po m`ia derdh të butën dritë!
Atje para do të shohësh
Bijën kryelart` t`Kaurit,
Zog`n e Lalës gërshetprishur
Me gji t`bardhë si tallazi
Dhe me sy të vrarë helmit.
I largohet gazit, diellit,
Natën vetëm lart në shpat
Qan me sy e bisedon.
E si soset drita jote
Atje tej-o larg në det,
Të përcjell me psherëtimat
E pastaj në shtrat të mbyll.
Ditën vetëm filli bredh
Nëpër kullat mbetur shkretë,
Pa longare dhe pa fyell.
Që menat`zënë e kërcejnë
Qentë e saj hundëfryrë,
Veshëngritur… Porse hesht
Gropa e Dhelprës, se në gjah
Më e bukura nuk shihet
Duke ndjekur pas kaprojtë.
Drenjtë venë edhe bredhin
Nëpër t`kopshteve driza,
Lulet vyshken pa kujdes.
Asaj mendja i shkon larg,
Pse atje asnjë gjahtar
Nuk i hyn fare në sy.
Jashtë shpellavet të motit
Nxorri kryet dit` e premtuar,
Pra në zbrazësi u zhduk;
E pështjellë erës s`luftravet
Ora e pritur po mënon!
Ec, o Hënëz, vrapo,
Dhe me rrezet e qafo,
Se mos natëza të soset.”
Ai heshti, Dara i foli
Me një fjalëz shum `të urtë:
„ Era kallëzit përkul
Edhe korrësit përkëdhel;
E ti, i biri i Lisanës,
Gëzon natëzën me këngë.
Ty t`zien zemra dhe t`fryhet
Si bule uji të kulluar;
Ti për kordhë në ushtri
Dhe për këngë je i shquar!
Po përgjigjmu, djalë i Petës,
Malli yt s`ka rën`në pleh?
Hijeshitë e vajzës s`huaj
A nuk janë helm, që mbyt?
Kauret na u përmbysën
Me gjith`kullat e të parëvet
Dhe i mbuloi një gjumë i gjatë
Në një natë pa mbarim.
Gjaku i tyre u turbullua
Si përroi larg nga kroi,
Si re e zezë pa shkreptime.
Ajo vajzë leu mes lulesh
Dhe mes lajkash është rritur.
Që të qelburit i bënin.
Fara jote si të shkojë,
Si të shkojë e të shkëlqejë
Në atë gjak-o të trazuar?
Cipa e nderit i mbështjell
Gratë tona me nder rritur;
S`kërkojn` fushëzat me lule
As flladin e holl` s `e duan,
Por veç dimrit i gëzohen,
Tmerri i pyjeve u pëlqen
Edhe deti që gjëmon;
Për ato jan`dasëm luftrat,
Prandaj syresh lindin trima.
Dushku i Petës, këtu kthehu
E nga rrënja e dheut tënd
Mblidh burbuqe e trëndafila;
Gjetkë s`gjen ende të mirë.
Pse të zu ty zekthi i huaj?
Ndërsa bota errësohet,
Harro kezen…ja, t`vret sytë
Zbardhëllimi i shpatavet!”
Iu gjegj Niku buzëqeshur
E i tha: „ Në luftë shpesh
Vajtur kam e shumë herë
Thembrat t`ikurve u kam shkelur;
Dita gjithë djersë e nderit
Përher` më shkëlqeu mbi ushtë,
Veç lëvdimeve u jam ruajtur;
Te ky gji kumbon një zë,
Një zë i fort`, veç unë e ndjej.
Do me shkojë? Dhe, kur ngrirë
Prehet kordha, faj do quhen
Të këthjelltat mendime?
Po ta them : Un`dua një vajzë,
Dua një vajz` të mir`, të ndershme,
Që ësht` flakë e nuk më shuan;
Ja, dëgjo si më ka ndezur.
IV
VAJZA E LALËS
Mblodhi krahët` e pushoi
Mbi të mundurit shqiponja;
Varur murit ishin kordhat
Dhe mburojat era i tundte.
Un`djalosh ende i panjohur,
I mërzitur ndanë vatrës,
Fjal`t e trimave dëgjoja.
Një menate, ndër të tjera
Vura udhën për nën këmbë
Për të gjetur zulme e varr.
Një menate ndër të tjera,
Diellin pash` të gjashtën ditë,
Që nga deti po u falesh
Malevet të Lalës-o,
Duke u skuqur majat-o.
Udha futej nëpër gryka,
Nëpër brinja, nëpër gërxhe
Dhe un`shkoja duke shkelur
Gjeth`t e fishkura së ftohti.
I tronditur një kapruall
Ngrinte kryet mbi fierishte
Dhe kërcente shkëmb më shkëmb.
Atëherë që nga prapa,
Më cënoi një tringëllimë,
Tringëllimë hekuri.
Une u ktheva t`i vërvitesha,
O ta pritja…Aty u duk
Bisht`i karkallit të Arbrit
E të njoha, o Pal Golemi,
Golemi i vogëlthi,
Gojëfryrë, gjoksçeliku.
Dhe ky trim vinte për nder,
E me mua u poq,
Shkuam bashkë më me guxim.
Si arritëm përmbi çukat,
U hap udha nëpër lisat,
Atje tek përrenjtë ujisin
Ato lulëza të huaja.
Atje ulur pam`burbuqen,
Burbuqen e Lalës-o
Me vajzat e saj të gjitha.
Si na pa u qas e u skuq
E na tha: „Pse t`armatosur
Vini ju te Luleja?
Zbardhëllim` i atyre kordhave
Më mir`se sa midis vajzash
Do shkëlqente ballë armikut…
Këtu nuk gjeni gëzim,
Vetëm jemi ne, se burrat
Vanë tek qeni mizor
Na shkel eshtrat e prindërvet…
Po kjo tryezë s`është shtruar
Për të huajt e për miqtë?
Ejani, hyni! Mirë se vjen
Kush na vjen-o në shtëpi!”
Iu përgjegja: „As ndër lule
As mes vajzash, zonjë e bukur,
S`bardhëllon kordha e Arbrit;
Edhe gjetkë do shkëlqejë…
As këtu për të ngrën`s`jemi.
Sapo dita të agojë,
Nga vetë plagët në përleshje
Do na njohin lalejotet,
Do na njohë qenëria”.
U err nata. Sytë e mi
Seç u ngulën mbi atë vajzë,
Gjiri im u ngrit si valë
E trazuar n`breg të detit.
T`nesërmen drita e parë
Ne na gjet-o në ushtri;
Të pabesët na i shtrinë
Përball`diellit mburojat,
Njëqind bisha e pashallarë.
Iu vërsulëm si dy dema,
Do i shkelëm, do na ikën,
Zulma jonë u ngrit lart,
Ne dy t`huajt nëpër vallet,
Ndër kangjellat qem`kënduar.
Unë i ndjeva psherëtimat
Unë dëshirat ia kuptova
Përmbi faqet e ndër sytë.
Iu përgjegj dashuris`sime
Vajza e Lalës, më buzqeshi,
Si gëzon ylli i verës
Qiell e re me drit`n e bardhë…
M`u hap zemra e m`u ngroh gjaku.
Guna e natës mbuloi
Shtëpit`e darkën e Kaurit;
Ran`boritë edhe fyejt,
Gazi e gotat u përzien
Zoti i vrenjtur kishte pranë
Sytë e kaltërt të së bijës;
E mbi faqëzat si shtalpe
Dukej zemra e saj e butë,
me një hije dhe hare,
Që gjith`trupin ma mbuloi.
Por Kauri, ndonse qeshte,
Ish si re me shkrepëtimë,
Që vret njerzit pa gjëmim.
I shpëtoi mendimi i keq
Si një thikë e dalë myllit;
N`ball t`tryezës u ul Frika.
Unë u ngrita dhe i thashë:
” Emri yt mjegullat haptë,
I tmerrshëm mbi fushat qoftë,
Dhe mbi bretkosat e llucavet
Lart si qifti fluturoftë!
Ty të rriten dele e lopë,
Zot i shpatevet të zes…
Oh, mos ardhtë kurr`një kohë,
Që t`përpij` kullat e Lalës
Thesar, pirgje, farë e emër,
Ashtu si tërheq përroi
Xunkthe e barishte rrezes,
Kur t`zbardhet ai ballë,
Asnjë birth-o faqemollë
Ardhur të të përpijë,
S`do të lajkatoj`mbi gjunj,
E këputur do t`bjerë ushta
Pa një dor`, që ta rrëmbejë.
As flamuri yt në luftë
Dhe as varri s`do të njihet!
Përse nuk të mbiu një lis?
Në hijen e degës sate
Veç burbuqeza t`u lind
Të rris`trima e jo pemë…
Ajo digjet e vetmuar
Si kandili në një shpellë
E t`kthjellon e të gëzon
Si lëvdatat një ushtar,
Që midis flamujvet vdes.
Por të thahet mos e ler
E të zhduket si një yll,
Që asnjë gjurmë s`lë në qiell!…
Ti brazdat e kordhës sime
M`i pe mirë e gjaku i Petës
Është`si ari i kulluar…´
Pali i nxehur thirri: ç`është, Peta,
Ajo kordhëz dhe lëvdimet
Para meje, i mjeri djalë?
Gjetk`lëvdoje gjakun tënd,
Jo tek unë që i pari
Atë kordhëzë ta ngjesha!
Prind`t e mi me mbretër venin;
E ti, zot i dy zallishteve
A nuk strukesh në një shpellë?
Të marrt`djalli…Konez e Lalës
Me gjith`lulet më përket;
Po e deshe, ty kjo kordhë
Mall e krye do t`i qethë!`
Pa mbaruar, un`kërceva,
Hoqa kordhën…Por Kauri
Na qortoi me t`madhe grahme
E na mbajti: „Posht në truall
Vrull e kordha, të verbuar!
Ndryshe, mes gëzimit bie
Bubullima e gjaku derdhur
Do t`më laj` tryezë e darkë…
Të mëdha përpjekja e shpresa
Jan`! Por ju më doni kecen
Dritën e vetme të plakut,
Që mbretër e perandorë
S`e vështruan, jo, pa drojë?
O ju, trima fisi t`shquar,
Lermëni që të zgjedh njërin
Kësaj nate këshillplote,
Unë i sprasmi i farës sonë
Atë e pafsha të gjelbëruar
Mes dy krojezish të rinj
E me lule tufa-tufa!
Dhe tashti gjumi ju shplodhtë.
Nesër, pra, do t`duket kujt
Do t`i përkasë nderi i Lalës`.
Kur po fliste, ai u vrenjt,
Syte iu mbytën gjith`në gjak;
Gazi u sos e drita u shua.
„Ç`do të jetë?…Pse me mjaltin
Ish përzierë dhe farmaku?
“C`qe ai hidhrim e vrer?
Por mendoj?…A nuk kam turp?
Ardhtë pisa, do pushoj!”
Më zu gjumi si n`shtëpi
Me një ëndërrëz të bardhë,
Që ma solli zulma e malli,
Ishte mbase mesi i natës,
Kur ndër qerpikët e rëndë
Një drit`befas më goditi
Si një yllth nëpërmes resh.
Flokët shpleksur përmbi zverk,
Me një shqep të holl`pshtjellë
Si ajo mjegulla e hollë,
Që vërtitet përmbi borë,
Plot ndriçim e hijeshi,
Porsi Mirëza e hënës,
Që vë rrezet për kurorë,
Ja, kështu m`u duk e bukura!
I magjepsur, në gjunj ngritur,
E vëreja, ajo me foli :
„Eja, ngrehu, bir i gjumit,
Guximtar por i pamend!
A s`e sheh atë kufomë,
Që i shtrin krahët nga retë
E ulurin në zbrazësirë,
Prej Kaurit të kërkon?
Kordhën më kot e rrëmben,
Se këta ushtar`makutë
Me do shkluhëza t`padukshme
Të luftojnë në të fshehtë.
Dhe pa nder do të të vrasin,
Kur zotit të zemëruar
Në të kuqt t`i ngjyhet shpirti…
Shoku yt liruar është…
Eja, hesht!…Nga dhembshuria
Fajin tënd un`re s`ta vura.
Shkoi përpara dhe çdo derë
Me një fjalëzë i hapej.
Se të gjith` rojet e natës
Ktheheshin, porsa e shihnin…
…………………………..
Dolëm jasht`yjt m`u zbuluan.
Flokët era m`i përshkoi,
Un`si miq i përshëndeta.
Faqekuqe si një nuse
Hën`za larg-o perëndoi
E në ninëzën e vajzës
Me një rreze seç shkëlqeu.
Fjala i mbytej mu në grykë
E përpir`brenda në gji.
Veçse hoq një pshëretimë,
Një psherëtimë e një rënkim:
„Edhe ti, o rruaza e natës,
në këtë orë të shkretë
më le vetëm në mjerim?
Perënduar drita jote,
Erret qielli, nxihet bota,
Si vjen zia pas haresë.
Por ti kthehesh prap`ndër sheshet,
Edhe drita jote e dhemshur
Këta lot`do t`i ndris prapë.
Udhëtari i pandijshëm
Si erdh, ikën e më s`kthehet
Pa menduar se ku shkon,
Se ç`u shua, ç`u plagos
Dhe gjak kish në atë pleh,
Që më këmbë e ka shkelur!
Ec pa droje, o i huaj,
Gjersa nata të mbulon,
Shko dhe rrofsh shumë e i lumtur,
I lëvduar qofsh në botë,
I shkëlqyer qofsh në gjak…!
Në të ardhtë ndonjëherë
Ndonjë ditë të helmuar,
Këtë or`mos e harrofsh
Edhe Marën e kujtofsh!
Kur i gëzuar në shtëpi
Dhe me shoqezën në gji,
Duke par`këtë kandil
Posht te deti më të shuar,
Për të thën`me vete ke:
-„Ashtu Hëna perëndoi
Dhe tek lulja nata u sos,
Kur një vajzë më shpëtoi…
Ish e vetme, e pikëlluar.
E m`u fal mbytur në lotë;
Tashti mbase është kalbur
Si një pemëzë me krimba!”
K`shtu do thuash duke qarë
Kryezezën, që u dogj
Si një urë nën hi…
Tha e u zdrodh. Unë iu gjegja:
Ndonëse me zemër të thyer,
Më dëgjo, e bardha vajzë!
Për sa mote të jem gjallë,
Ti gjithmon`do m`jesh uratë;
Dielli botën zbukuron
E ti jetën më gëzon,
Se të dua për në zi,
Se të dua për hare.
Dhe kur dora edhe vrulli
Të më paken në koh`droje,
Nga gëzimi i dritës sate
Frymë e jet` do të më burojë!
Ti do ta rritësh nderin tim,
Nderin tim e nderin tënd
Përmbi vdekjen dhe mbi kohën!
Por mba mend: Mos e ndryshuar
Zemra jote fluturon
Afër shtretërve mizorë
Ndër mbretër e perandorë.
Ti besnike t’i qëndrosh
Besës sime të panjollë.
Pa shkuar i treti vit,
I magjepsur dritës sime,
Ati yt do na bekojë;
Po s`u ktheva t`tretin vit,
T`tretin vit, të taksurin,
Dheu, vajz` do me ket` ngrënë!
Si m`dëgjoi u frymëzimit,
Shtriu dor`n e nata e mblodhi.
Keq i zhytur ndër dy helme,
Zulma m`mundi, shpejt u ktheva
Tek ish Jankua i ndritur,
Krahëhekur dhe i tmerrshëm.
Emr` i tij ishte gjëmim,
Gjëmim malesh përmbi qentë;
Ai më njohu dhe i pëlqeu
Zbardhëllimi i kësaj kordhe,
Kur në Nish e Tullovaz
Dhe te fushat e Vazait
Prisja krerë si gjëmbaçë.
Tashti zërit të atdheut
Iu përgjegja e k`tu luftoj.
Sa shpalosur në er` mbi kodrat
Të valoj flamuri i Arbrit,
Gjersa n`vesht` e mi të mbrrijë
Hingëllima e kuajve të huaj,
Ti, o pris i moçëm luftrash,
K`tu t`vendosur do më gjesh;
Se, ta them, kjo flaka ime
Lart u ndez e lart u ngrit,
E panjohur nga t`paturpët.
Por, kur këngëza e kthjellët
Sheshe e male do gëzojë
Dhe ushtari duke u prehur
Pun`t e shkuara do kujtojë,
Un`do kthehem tek më pret…
“Me kot prêt per jetën time,
(Thirri Pali e natën grisi)
Ushtar vallesh e kangjellash,
Mburracak e endacak!
K`tu s`të len as fjal`za e ëmbël,
As dhe flokët e lëmuar,
Vetëm kordha t`vlen këtu
Që t`mos vritesh nga kjo dorë
Ti, ushtarth ballukedredhur!”
Hoqën kordhat dhe kërcyen
E u përleshën menjëherë
E u bënë hekurat copë
Dhe çeliku u bë shkëndija;
Dhe, ja, vdekja ndër vëllezër
Mbi dy maja seq renkonte…
Por çfar ngjau? Kush i prapsi,
T`dehur vrerit, t`ndezur gjakut?
Pse ato vet`lla t`egërsuara
Shpejt u ulën gjithë turp?
Mbreti u duk e i vrejti
Dhe, pa fol`, ku desh, i pru.
Ata ecnin si qen t`rrahur,
Përzën`shkopit të bariut
Bishat hequr përdhe zvarrë!
Tjerët vanë aty-këtu.
Nata u qet e shuajti urët.
………………………….
………………………….
PJESA E DYTË
I
PLAKU
Hoqi mjegulla me nxit
Stolinë pre erës grisur.
Zeri i shpellavet renkonte
Larg prej shpatavet te Bores.
Ate mbremje pa nje yll,
Si desh mbreti, une veja
Vetem, heshtur, me hap t`gjate
Duke zgjuar rojet e nates.
Ata ndjene e koder m` koder
Zoga e zeshket fershelleu.
O qete andej u ktheva
Drejt Vajkalit te shkretuar,
Ku shkembenj te rrokullisur
Udh`n armiqvet u gatitnin,
Po te vinin n`befasi.
Atje mbi maje u mbeshteta;
Posht kembevet perroi
Ne hon derdhej me furi
E permbi kryet nderliksur
Kisha re me dredhuri,
………………………..
Pastaj qielli u kthjellua,
Porse ulet-o renkonte
Era e vidhave e perroi
Mendt` e mia ne erresire
Ishin zbjerr` si rreze hene,
Kur nga avulli e lagur
Vete e ne hije shuhet.
Une veten e qortoja,
Se po m`shkonin dite e mote
Pa u vene re ne bote
Dhe ne lufte pa u shquar.
Kenga e vajzavet harron
Djaln` e mbetur duarkryq,
Vallja kthehet dhe e qesh…
Puna e nates veç i mbetet
Qe te zihet pra me hijet,
I panjohur dhe pa nder!
Keshtu me vete mendoja,
Kur nje krisme me permendi…
– Do jete era n`to dushqe
A lugati endacak ?
Por ketu s`qaset… as ujku,
Qe i nginjur diku struket,
As dhe dreri frikacak,
Qe kercen i shqetesuar…
Ketu n` t`erret mos jan` futur
Pararojet e armiqvet,
Qe diten gjithnje kan`frike?
Jo, jo kurr`per ushten time
N`t`erret Arbri s`do te bjere,
Se dhe copetuar, shtypur,
Me drit`boten do ta mbuloje!
……………………………
Kapa ushten edhe zbrita
Udhes s`shtrember gjer ne grope
Dhe te krekeza e krrusur,
Ndala, prita e vura vesh;
Vura vesh dhe nje te ecur
Ndjeva e pashe nje si hije
Fort te frikshme dhe te madhe,
Sa dhe udha nuk e nxinte.
Kishte kryet gjer te rete,
Kishte lumin-o nder kembe
E gjith` grykat erresoi
Ne te zi si re mbi shkemb.
Un` s`u tremba, u turbullova,
Gjaku gjithe m`u trazua,
Edhe nata m`u rendua…
Mundur turpit, un` kerceva
Dhe drejt udhes seç qellova.
Guri i qelluar kerciti,
Nxori xixa e qielli feksi,
Kur ne truall i zvarrisur
Sec m`u trua nje plakarush:
„ O ushtar i eger i nates,
Qe vervitesh i papare
Mbi udhtarin e vetmuar,
Mbaje kordhen edhe fale
Kete robin tend te moçem!
Moti i rende me perkuli
Kurriz,shpatulla e krahe,
M`u hap varri n`veten time
E pa nder ti do t` me vrisje…
Si armik as t`mos me kesh,
Se ne trut` e mi esht` mbyllur
Fjala e thelle e mbreterise;
Se do here kral e mbret
Qasur jan` Harunit t`mjere
Si luani i shpatevet t`mi
Pas i shkon dinakes dhelper.
Nate e thelle eshte` koha e shkuar,
Ku pershkon vec pleqeria;
Vetem plaku nga nje here
Nxjerr qe andej nje drit` te holle,
Qe mbi ret` e pakuptueshme
Te se nesermes e kthen.
Atje larg, atje perposh
Nje e madhe zhurme u ndie,
Iken bishat shpejt nga tmerri
E, çliruar bubullimes,
Fryu era gjere e gjate.
Por ti mua shpjem` te mbreti.
Se ka veshe erresira
E me mire fjala truhet
Brenda nje nje tend` te mbyllur
Se ne fushen genjeshtare.”
Keshtu foli e shpejt u ngrit
Si njeri, q`e di se ç`sjell
E drejt udhen me deftoi.
Ca i zbutur ga dyshimi,
Ca i prekur dhembshurie,
Ca i habitur nga ato fjale,
Para mbretit une u ndodha.
Rrinte mbledhur bujaria
Ne nje tend` te larte, te gjere;
Ku po matej mencuria,
Punet, rreziku e droja e luftes.
Ishte Gropa e Strezi i vreret
E me ta bujari i Sulit.
Shpata trim e i njohur kenges
Se asaj vajzes mbretereshe,
Qe perdhune ia rrembyen
E ai dhunen lau me gjak.
Mbi kordh`Manezi mbeshtetej,
Burre punesh e jo fjalesh.
Mbi lekuren e nje ariu
Rrinte Lleshi flokeziu
Me Muzakun krahe tij
E me trim`n e Angjelines.
Kuqi, Berrezi e Perlati,
Zoti i madh i Zendes s`Madhe,
Me ta ne kemb`bisedonin.
Dhe Arianit keshillmiri
Afer mbretit permbi fron
Fjal` me mend nga goja nxirrte,
Drite e mbare ne erresire.
Hahet vrerit : po ta v`resh,
I ngjan shkembit t`bumbullisur
Lindur n`shpres` te mbreterise,
N`shpres` te verber u verbua
E u hodh ne udh` te shtrember.
Po arriti dita e keqe,
Qe e pleksi me te huajin
Dhe lavdi e nder ia hoq.
Por kush eshte ai zot i madh
Ballelarte, qe me shpatulla
Ngrihet siper bujarise
Si maj`shkembi permbi kodra?
Nen leshnikn` e tij te kuq
I shkelqen parzmorja e arte…
Eshte trimi Vrana-Kont,
Vranai zemer e krah lisi.
Me nje fjal` te tij ia nisin
Njeqind fise kenges s`luftes,
Njeqind flamuj shpalos era,
Njemij`kordha dalin myllit.
Ç`po i lemonte lesht` langoit
Mireshpia pa kujdes,
Se ne syt` i gjelbronin
Kodrat e Janines s`tij.
Rine, liqeni t`shtrihet para
Shesh i kalter e i kthjellet;
Edhe valeza e rrahur,
Qe te shprishet neper kembe,
S`eshte e bardh`sa gjiri yt,
Qe ngre t`linjten e qendisur,
Qe i ngjan se holles mjegull
Nder dy kodrina me bore.
Gjirit t`frytur psheretimash
Te shpetojne, o Rin`, renkimet;
Era i merr e ia sjell zotit,
Zotit tend qe i kupton;
E syte e njomur me lote
Fsheh me dore, kot i fsheh!
Por ç`po them e ç`kujtoj?
Trimat e Arbrit te gjithe
Keshill` benin aso nate,
Kur nder ta i huaji u fut.
Ne fillim ai me habi
Rreth verejti ata burra
E i magjepsur uli syte;
Pastaj, duart kryq ne gji,
U pergjunj nder kemb` te mbretit,
„Mbret i trimavet, i tha,
Tek shkon ti, atje shkon tmerri,
Ku ti vete, behen pluhur
Hordhite e armikut tend.
…………………………
Flokt` n`u ngriten porsi driza
E, i ndezur fjales s`rende,
Mire u vesha e u mbatha,
Pra u nisa udhes s`helmit.
Shume qava, shum` durova,
Gjersa nje ditez e zeze
Mbi Mokreun seç me gjet…”
– E po ç`gjete?( i tha mbreti
Buzagaz e plot shperfillje)
Folna pak e folna drejt!
A e pe tradhtar`n e poshter?
Ballabani ku kullot,
Kryekusari nder kusare?
Sa jan`gjithe? Ç`qellim kane?
Ruaju s`rremes, t`mos kujtoj
Se ke ardhur te me rresh!-
Duke u dridhur si purteka,
Pak pa folur si qendroi,
Plaku i zverdhur iu pergjegj:
Pertej malevet nje fushe
E ngusht` shtrihet, lumi e ndan,
An`t e thella ura i lidh :
Afer ures nje kodrine
Nder murriza e gjineshtra,
Kulpra, ferra e kulumri
Tremij` shkluheza sec fsheh.
Prapa kodres, ne nje fushe
Jan` livadhet gjith` mbuluar,
Kuajt jane si milingona;
Çdo murgjar ka nje kalores.
Keshtu i veshur un` pa droje
Gjith` ushtrin` sa desha e pashe,
Çdo grup rri tashti ne pritje;
Vera e fshatravet te djegur
Deh luftare e pashallare…
…………………………..
…………………………….
Gra te njoma, jo ushtare,
Pash` me shum` longar` se shpata.
Shpata e shenjte e Erthogrulit
Ngjeshet keq e keq shkelqen;
Edhe kur ngjyhet ne gjak,
Gjak te tredhurish ky eshte
Ose sklleverish te trembur,
Qe te zon` kan` zemruar.
Mbi qilimat e Musolit
Shtrire praptas m`u deftue;
Nje zinxhirth-o gjithe i arte
Ç`i nderliksej mu ne qafe;
Fustanella e mendafshte
Dhe e holl` mbi gju i binte
Si nje vashe per martese.
N`tende ai kishte cdo gje,
Qe nje grua do te donte:
Vello t`gjata, keza e breza
Edhe fusta te qendisura,
Asnje shpate, asnje ushte!
Ne sy gjithnje e veshtronin
Sherbetorkat-o çerkeze
Nese kenga e kenaqte,
Ane vallja i pelqente
A freskim ne vap`kerkonte
Pem` te shtrydhura me bore…”
Ketu prape e qortoi Mbreti:
-Folna pak e folna drejt!
Thuaj c`pe, para se u nise.
„Nente dit` para se u nisa,
Nje mengjes ia hipi kalit
E me te dymij`kalores!…
-Fol`, ku vajti e nga shkoi?-
„Njeri i mbyllur esht` si varri,
Se çfar` ben, nuk e kallzon,
Porse nje natez me pare
Erdh e shkruara e Dovletit
Dhe me enderren e nates
Ç`me ish fshehur, m`u kallzua.
Permes malesh te Morese
Esht` i pasur Kauri i Lales,
Ballabani shkoi e tha:
“M`jep hardhine, te bardhen-o,
Qe ne kopshtin tend te mbiu,
Paç pra kryet edhe pronen”
“Kur do kthehet? Ne ushtri
Do ta sjell vajzen? Pa pergjigju!”
“Lart nga ledhet e Beratit
U ndje thirrma e Seb-Aliut;
Erdh balozi i zotit t`madh
Shtepi e rruge gjith`pastrohen,
Hidhe lule dhe kurora…”
Plaku heshti e u percuall.
Mbreti kthyer Pal Golemit:
„Te qoft` truar ty .- i tha-
Mos te t`iki , mos te flase,
Mos te shoh asnjeri!
Shko! Edhe me nder ta ruash!”
Pali dolli me pahir,
Pse ne zemer seç e shpoi
Emri i Lales dhe i Kaurit,
Ndersa Niku, trimi i Petes,
E la pragun, tek po rrinte
E mes trimavet u fut:
„Mua, mua Zot` i larte,
Me perket ai qen pa bese,
Se nder livadhet e Petes
Qe ndyresi e neme e dem;
Nem` pra, leje qe ta shkel
Per te zhdukur kalbesiren,
Qe na biu ne Arberi…”
-Kalbesire-qeshi mbreti-
Kalbesir` mbi qenerine!
Arberia e kthjellt` si dielli
Qelbesiren e perze!
Per ty , trim e bir i trimit,
Fol`, veç ai qen pa bese
Zjarrin e zemres ta ndezi?
Tjeter gje s`e pervelon?
Por u befte si do ti!
Mblidhi trimat,shko fito
Edhe vashen e liro!
Por kujto k`to porosi:
Ata thyer si ti kesh,
Ruaju , trim, guximit tend,
Se mos me gjakun e te nxehur
E ne lufte i verbuar
Bie papritur ne kurth!
Ndiqe armikun e there
Gjer atje ku shtrihet fusha,
Por, sa te arrish te kodra,
Ku i rrezikshem vau hapet,
Ktheu prapa e thirr shoket,
Se atje trimi i ngjan te ligut
Dhe i shkon kot trimeria.
Niku taksi nje premtim,
Qe u zhduk ne fat`n e keq.
PJESA E TRETË
I
HUMBJA E KUSARIT
Lehte e lehte dhe te heshtur,
Ndersa dita s`kishte feksur
Neper gryka e neper shpate,
Neper gerxhe dhe gremina
Bridhte Niku me gjith` shoke.
Udhetarit, qe i takoi
Naten, i shkrete e i vetem,
Hije te mallkuara i dukeshin,
Jetes dhe varresh perzene;
………………………….
E si lindjes zbardhelloi
Vet`lla e dites plot me re,
Ata zbriten posht` nga çukat,
Shkembe me shkemb duke kercyer;
E te humbja e Kusarit,
Ku me e eger, me e grryer
Ngushton udhen mbi perruan,
Prapa drizash, prapa lisash,
Pa u ndjere seç u struken.
Ashtu ujqt e uritur,
Kur prej delesh ndiejne ere,
Hundengritur, tutje-t`hu
Ven, qendrojne e mbajne vesh;
Pra me bark duke u zvarrisur,
Sy e gryk` te zgurdulluar,
Presin shqerrat n`befasi.
Niku i vetem mbi nje shkemb
Si nje qift-o sqepcelik
Rri i patundur e pa fryme
E mengjesi qe i fryn
Qe nga pas qafes i ftohte,
Permbi supe i shperndan
Tufe-tuf` te artet floke;
Edhe dielli , qe i derdh
Rrezet e i ben kurore,
As e ngroh, as e permend;
Vetem gjiri sec i fryhet,
Vetem balli i nderrohet
Si qielli kur nderron rete;
Here e her` shkelqen e qesh,
Here e her i vrehet syri;
S`luan kemba e do te hidhet,
Doren mban, po i bie mbi kordhe.
-Bre! Do jet` mjegull` e lumit
Ajo qe leviz mbi fushe;
Tmerr e dem i korresvet?
Apo rremben era e malit
Pluhur udhes e lemishte?
-Jo, se lumi po shkelqen,
Era e malit u qetua
-Dhe nuk tundet asnje gjethe…
-Vall` c`do jete ai zbardhellim
Andej posht`, qe te merr syte?
Mos jan` shkreptimat e vapes
A e liqenit esht` pasqyra?
-Jo, jan` shapkeza celiku
Edhe karkalle te arta
E mburoja te argjendta
Me parzmore te florinjta;
Jane trima, jane ushtare,
Kan` guximin mu ne balle.
Kapardiset mbi murgjarin
Ballabani e duket div;
I shpeton tmerri nga syte,
I ngjyen shpaten gjaku i skllavit,
Edhe vdekja i rri ne dore,
Si mohoi Arberine
Tek i erreti Drakul,
Nga te paret qe Baderi,
I levduar ne lufte
E i pelqyer ne keshilla.
Pra, prej Vlladit i pandehur
Qe dhunuar e burgosur;
Çau hekurat, qe e lidhnin,
Iku dhe vajti tek qente
Nderroi vend e shoke e bese
Kraheforti e zemerguri,
Ish i zgjuar ne te folur,
Pra nder qente u nderua.
Qeni mbret e pa, e pelqeu,
Lart e ngriti nder bujare,
Tashti qe erdhi ne Vajkal,
Zoti i Madh i shkroi e i tha
“Shko tej mjegulla e Lales
Mbulon yllethin e bardhe,
Yll`n e bardhe, qe do jete
Drite e gaz ne k`to saraje.
E Kaurit te m`i thuash :
-Mbreti i mbretevet te thote:
M`jep hardhine, te bardhen-o,
Qe mbiu te kopshti yt,
Pac, pra, kryet edhe pronen.-
U pergjunj Baderi, u nis
E Kaurit i pru fjalen.
Qeni i dheut iu perul
E te bijezen ia dha.
Vajza qau, gjirin rrahu,
Shkuli floket e u vesh ne zi
Por, si e urte, qe me ish,
Helmin mbylli mu ne zemer
Dhe veç zoguthit iu trua,
Zoguthit te malit-o.
II
KËNGA E ZOGUT
„Zog, o zogu kryezi,
Si ti e vetme jam dhe une;
Te shkretira ti vajton,
Ketu qaj un` nate e dite.
Ti gjithnje shokun kerkon,
Un`te dashurin e bora;
Jemi bashke ne mjerim.
Qofshim bashke ne shpetim!
Une e mjera e penguar
Nuk kam krah`, s`mund te shpetoj,
Ti me krahethit e eret
Rreh dhe malet edhe fushat,
Sa te kesh qejf e deshire.
Ah! Po gjete shokun tend
E gezim`n e zemres sate,
Shko edhe tek trimi im,
Tek ai trimi im i bukur,
T`i rrefesh helmet e mia,
Mallin tim-o te pasosur;
E t`i thuash:-“Nga ora e zeze,
Qe ti u zhduke ne erresire
Dhe pushoi dalngadale
Zhurma e lehte e kembes sate,
Ra mbi kopshtin e lules
Nema e keqe, u be shkretire;
Mbaroi gazi ne renkim,
Vrulli i vashes ne lengim.
Nata e ndjeu duke folur,
Henezes duke iu truar,
Henezes-o deshmitares
S`mallit, t`beses dhe t`se rremes;
Ne ate or` te paharruar,
Qe nga vdekja te shpetoi,
Edhe Hena e dhembshur-o
Ballin nga helmi c`e mbuloi
Me napen e mjegulles,
E gjith`brinjat u shurdhuan
Vajit e lemzes se saj.
Flokeprishur e pa dita,
pa kujdes e pa gezim
Dhe nga prindi te perbuzur
Dhe prej vajzave perqeshur;
Por ajo me bes` te thelle
Priti e priti t`parin vit,
Priti t`dytin dhe te tretin,
Vitin e tret` te taksur-o;
Pra, si shkoi i treti vit,
Priti prape e nuk u lodh.-
More i embel trimi im,
Mbase ren`ke nder te vdekur
Tek livadhi i pakujtuar
Dhe, prej dheut, i helmuar,
Mua te shkreten me harrove?
Por i vdekur ti nuk je,
Zemra ime thot` dhe e di,
Se, i vdekur po te ishe,
Tek un`do vije tashti
Me enderren e nates-o,
Mua te me zgjidhje besen,
Por nje natez une pashe,
Pashe Dreqezen kaluar
Mbi nje rreze henetare
Dheun tend seç me deftoi,
Dheun tend, te lumturin;
E ne mes te drites s`saj
Zbuloi nje pamje t`parrefyer,
Zbuloi nje dite flamurtare
E, mes flamujvet te nderit,
Un`t`u fala, o trim i trimavet!
Ne je gjalle, pse s`kthehesh
Te ky gji, qe llahtariset,
Te kjo zemerze e thyer?
Pse nuk vjen te me shpetosh?
Ja, se prindi edhe me shiti
Si nje qengjez te kasapi;
Ja, se qeni c`me verviti
E pahir po me terheq
Ku s`ka mall, as nder, as bese”.
O ti, zogu im i mire,
Do t`i shtosh e t`i kujtosh
Keto fjal`t e mia te fundit,
Por, shiko, mos t`i harrosh;
-“Mara, armiqsh e rrethuar,
Po shkon nder viset e tua,
Afer teje e ti s`e di!
Gjerisa era e vendit tend
Asaj faqet t`ia lemoje,
Dhe sa shpresa e ndihmes sate
Asaj zemerzen t`i ngjalle,
Po, do vije edhe do rroje.
Por, ne e lente ndihma jote
Edhe era e vendit tend,
Nderi i Mares, ti ta dish,
Bashk`me diellin perendon,
Se at`mall , qe s`pari e zuri,
Koha e vdekja s`e nderron;
Vetem kurmin e zvarrisur
Do ket`meje i shkreti qen,
Pse kjo thikez e fshehur,
Thikeza qe kam ne gji,
Do me ruaje nder e bese,
Do me jape edhe liri!”
Keshtu tha, zogu e degjoi,
Shkundi krahet e kendoi
Nje kengez me gaz e vaj,
Sa i gjithe mali kumboi;
Pastaj mori drejt nga era
E mbi rete perendoi.
Nderkaq, vajza, duke u nisur,
As s`u kthye te verente
Te emblat vende t`vajzerise:
Veç mbi varr`n e s`emes qau;
Qau e veten fort e rrahu.
Si nje delez midis ujqish,
Gjithe e strukur permbi shale,
E peshtjelle me nje shqep
Dite e nate udhetoi,
Pershkoi malet me bore,
Shkeli dhe fushat me lule,
Gjersa erdhen nje mengjes
Tek livadhi, qe, sa shkonin,
Me ngushtohej, nga nje ane
Brinja e lart`, pa udhe, e eger
Dhe nga tjetra an`renkonte
Lumi i gjere, thell` e zi.
Si e pa Baderi vendin,
Vrejti rrotull dhe u vrenjt,
Mbajti kalin ,vuri vesh
E mbi shpaten syte i shtiu…
Asnje gjethez s`pipetinte
E nuk ndihej asnje fryme,
Asnje i gjalle edhe nuk dukej,
Vetem se mullenjeza,
Mullenj` e perroit-o,
Fshehur gardhevet, kendonte,
Ze i fillem i shkretires
Ne te thellen qetesi.
Pasi shoket iu afruan,
Te shtrenguar e krenare,
U kthjellua, u gezua;
E murgjarin duke shpuar
Vazhdoi prape udhes se drojtur…
Me vashezen gjithnje prane.
Nje cast a dy , jo me shume
Gjer te kendi i thell`, ku udha
Nder shkembenj shkon e humbet,
Krejt papritur ky murgjari
Hundefryre, veshengritur.
Duke u dridhur, zu e zbyth,
E kaloresi i habitur,
Duke nemur, u ra shporevet;
Po murgjari, qe u tremb,
Gjithnji zbythej, para s`shkonte.
Ne ate kohe zogu i malit
Neper gjith`shkembenjet` kendoi
E cdo gryke sec kumboi…
Degjoi vajza e iu perzie
Zemra, gjithe u gezua
E nga shaleza u hodh
Duke nxjerre nje renkim,
Nje renkim e nje ulurime.
Ulerimes, qe dha vasha,
nje ulerime e tmerrshme, e gjate,
Iu pergjegj nga gjith`shkembenjte;
Nga cdo shkemb nje ushtar doli.
Ball` per balle me Baderin,
I mbeshtetur mbi nje trung,
Syte ndezur, ballin vrenjtur,
Si re e zeze plot shkreptime,
Si nje div u duk Nik Peta
E me zen` si bubullime :
-„Pse m`u zverdhe, qen i dheut?
Jeten tende dhe te shokevet
E kam un` tashti ne dore;
Sa te jap une nje shenje,
Dheu gjithe iu perpin…
Por un`nderin po kerkoj,
S`dua gjak`n e qenerise;
Hajt, hidh shpaten e mburojen,
lerme vajzen, pastaj ik`…
Si e degjoi, tufe-tufe
Mjekren e shkuli Baderi,
Si i cmendur hante veten,
Pastaj thirri: “Ketu ejani,
Ketu ejani , o vellezer,
Therni gruan e nderroni
Jet`per jete e gjak per gjak!”
Njezet trima, aq` sa nxinte
Vendi i ngushte, iu versulen…
Vajza trime , qe e kuptoi,
Shpejt e lehte si sorkadhe
Mbi nje shkemb sec me kerceu
Dhe qe andejza thiken hequr,
Thikezen e gjirit-o
E kanosur iu kthye,
Hundehapur,syshkreptime,
Buzefryre, faqendezur,
Me gershetat shprishur-o,
Me fustanin marre eres
E me thikezen ne grusht.
………………………..
Qente e pane e qendruan,
te verbuar bukurise,
Shpatat ngritur, pa levizur
Si statuja te mermerta.
Si qendruan pak keshtu
Duke vrejtur te magjepsur,
nje m`i eger, m`i guximshem
Zgjati krahun mbi ate…
Aty zogu sec kendoi
Nje keng` shum` te mallengjyer,
Sa qe gjith` malet u drodhen
E nje krisme e rende u ndie;
Ne ate krism` te njezet qente
Rane praptas permbi truall,
Njezet shigjetash goditur.
Por te parevet, qe rane,
Dyzet trima u zun` vendin;
E te gjithe u rrokullisen,
Guret duke i kafshuar,
Ne nje luce gjaku t`zi.
Kur te tjeret, qe ishin prapa,
Pane shoket copetuar
Edhe vdekjen krahezeze,
Qe mbi koke u fluturonte,
Krejt te ngrire e te trembur,
Zun` te dridhen e u kthyen,
Buzagaz duke u tallur,
Ia deftoi Niku Baderit :
-„Derezi, shiko, shiko
Si nxitojn` burrat e tu,
Vetem vajzes perzene
Dhe nje gozhde ,qe shkelqen!
Hajt, hidh shpaten e mburojen,
Dhe me ta kthehu e ik!”
E degjoi ai e s`u gjej,
Porse befas e qelloi
Drejt me shpaten permbi krye.
Niku e prapsi me mburojen,
Qe kumboi porsi kembore
E tri copash shpata u ca.
Si ia pa te zhveshur doren,
Prape me buzen ne gaz
E percmoi: „I paturp!
Gjakun tend un` nuk e dua
Gjakun tend te turperuar.
Domosdo ti do te ikesh
I perbuzur si nje qen!”
Duke then` keto, me kordhe
Frerin ia preu murgjarit;
E shpo edhe e plagosi
Aq shpejt sa Baderi
As e pa, as e kuptoi.
Dhe i shpuar dhe i plagosur
Dhe me rripat te leshuar,
Kali u kthye porsi era
E si mjegull perendoi
Duke shkelur mbi te vdekur
Dhe ushtaret duke shperndare,
Me kaloresin persiper.
Kur pa veten n`udh ` te turpit
E me te ikurit perzier,
Sepse shoket pas i shkonin,
Gjith`te trembur duke thirrur,
Nga qe ish dhe zemerak,
Kryet rrahu, gjirin grisi,
Neme e gjem` duke leshuar,
Flok`t si driza , syt`te dale
Te shkelqyeshem si dy ure,
Qe ndriçojn` naten nga shpella.
Por murgjari i tmerruar
Rend me shum`, kur ai bertet.
Tanet, dale grykes se eger,
Pas i van`me kordh`ne dore,
Duke prer` te shprishurit
Thele-thele, cope-cope;
Por me von`, kur Niku i thirri,
Me gjak nginjur edhe lyer,
Vrap u mblodhen ,sikur ujqit
Kthehen stanit, ku kane shqyer
Dele e qente i kane perzene.
Si u qetua pak nga pak
Krisma e luftes e bertima
Atje larg-o te shkretira,
Vajza, fluturez` e lehte,
Poshte prej shkembit sec kerceu
E me syt`mbushur ne lot,
Gaz e lot`duke perzier
Si nje re e ndriquar diellit,
Qe shkelqen edhe derdh shi.
E me gjithin porsi dallge,
E trishtuar dhe e skuqur,
I tha me ze te keputur :
-“More trim, more bujar,
Qe bonjaken e braktisur,
Te harruar ne nje skaj,
Duarvet t`qenvet e lirove,
E i shpetove jete e bese.
Truar t`paca nderin tim,
Se un`memezen e bora.
Se baba une nuk kam
E vellezerit hane dhe…
Deh! Ti mua m`u befsh nene,
Ti bab e ti vella!
Oh! Me ndih edhe me ruaj
Si nje moter ne shtepi!
…………………………..
PJESA E KATËRT
I
DITA E VAJKALIT
Gjoni naten seç renkoi
Maje kullavet te Petes
E te gjith` bishat e malit
Per se largu iu pergjegjen.
Lindi dielli pa nje rreze
Shum` i kuq, ngjyer ne gjak,
Ne nje qiell porsi hi.
Ra mbi bot` nje afsh i rende,
S`frynte ere, s`tundej flete,
Asnje zog nuk cicerinte,
Veç Kumria seç lengonte,
Ç`po lengonte mu ne shpat
E me te nje zeth i holle
Si kemborez e argjendte
Atje lart-o ne çardhak.
II
KËNGA E BERATIT
„O Berat, o Berat!
(Kendoi Mara qe menate)
Sa bonjak na ke lene!
Sa te veja shkulen floket!
Dite vrasje, dite e zeze,
Mos ardhsh kurre me ne jete!
Nata e vdekja te mbulofte!
Dielli kurr` mos te gezofte!
Nga te kater an` te dheut
Tufa- tufa vinin qiftet
E nga gjith` shpellat e malevet,
Zbresin bisha ketu-atje;
Gjak ne ere, gjak ne re,
Gjak ne uje, gjak ne dhe;
Gur me gur nje cope mish
Kreje a llere trimash kish!
Zonj`Mamica ate nate
Pa nje enderr keq te gjate,
Se iu duk i shoqi i verdhe
Me gjith` kurmin copetuar
E kurorezat mbi shtrat
I mbuloi me shqep te zi;
Hoq unazen e marteses
E ia ndau me dy pjese,
Nje e mbajti , nje ia dha.
Nate e dite ajo vajtoi,
Por nga varri dot s`e çoi.”
Ashtu Mara me kendoi,
Nuk kendoi, por renkoi;
Qe nga oda e degjoi
Zonja Lene e ma qortoi:
-„E perzishme, zonja nuse,
T`u çel kenga qe menate;
Mos ndonje enderr te keqe
A te vdekur ti ke pare?”
-As ndonje enderr te keqe
As te vdekurit kam pare,
Por kam zemren te thyer
E pahir me dalin lot.
Çfardo shoh, e shoh ne zi.
Ububu! Ky Niku yne,
Kur u nis , seç u helmua
Dhe unazen me kerkoi!…
Vemi, nen`, vemi mbi koder,
Tek zbulohen gjithe fushat,
Mbase Niku na rikthehet!”
Van` te nxirat permbi koder
E verejten djathtas-majtas,
Kur perderesin me shkop
E me strajce pan` tek qante
-“O perderes, derezi,
Pac uraten, perse qan?
A mos kafshet t`i kan` vjedhur,
A koliben ta kan` djegur,
Apo birethin e humbe
Ne keto luftra te shkreta?”
-As kafshet e as koliben,
As dhe birethin s`po qaj…
Syte e mi u bene lume,
Qe per Arberin kullon…
-„Fol`ti , ze i fatit t`keq!
(thirri vasha si e zalisur)
Ç`mizori pe ne ushtri,
Si ra Arberi ne zi
Fol`!Nder flamuret e luftes
Qift`n e Petes a e pe?”
U pergjegj ai dereziu:
-„Them, un`them se dje menate
Atje lart ne Myzeqe
Ndihesh gjeme e llumbardhat
Nga gjemimet e llumbardhat
Gjith bota sec gjemonte,
Tymi i dufeqevet
Gjith malet mjegullonte;
Zbardhellimit te shpatevet
Gjithe fushat sec shkelqenin,
Gjakut te ushtarevet
Lumenjt`sec mbuloheshin;
Nga copat e ushtavet
Beheshin ura e ngriheshin;
Shtroheshin sheshe n`Vajkal
E mbi sheshet ngriheshin male;
Si tallazi i detit , bie,
Pastaj kthehet n` thellesi
E si arat e bleruara
Tunden eres, qe i perthyen,
Vej e vinin duke u shtytur
Gji me gji, ushtar me ushtar.
Por ne oren qe leshon qete
Punetori e sane u jep
E para kolibes s`vet
E kafshon pakez buke e kripe,
U ndryshua pamja e luftes,
Pse nga e djathta si shkreptime
U sul mbreti e shpo gardhin,
Gardhin e shkrete te heshtave.
Tek e renda kordhe binte,
Binin kreret bresherime.
E kaloi plot me zhurme
Duke shkelur me murgjarin
Te vdekur e te plagosur,
Ndersa me te mengjeren
Dukagjini, qe e pa,
Mbi armiqt si nje shkemb ra,
Por nder grykat me Baderin
Jeniceret u shtrenguan,
Trup me trup duke bashkuar
Dhe mburojen me mburojen
Porsi ndonje ledh i hekurt,
I patundur dhe i tmerrshem.
Me kot trimat guximtare
Kryet perpoqen n`ate ledh,
Se goditur perdhe rane.
Atehere dhjet`kalores,
Dhjet`dragonj u rane shporevet,
Dhjet rrufera ne stuhi,
U verviten mu ne mes;
Zgjaten ushtat si purteka,
Shtine, vrane,copetuan,
Ngriten pirgje k`tu e pertej
Me te vdekur e t`plagosur
Edhe hapen dyer te gjera,
Shtruan nje udhe keq te gjate
Si nje brazde nder te mbjella.
Ashtu Drini i Zi ne dimer,
Mbushur nga perrenjte e malevet,
Vjen i fryre e i terbuar,
Perpjek uj`rat e liqenit,
I merr zvarre e i ndan dysh;
Ngrihet lart tallazi i bardhe
E rreth brigjeve gjemon;
Por si uj`rat e liqenit,
Qe, si ndahen, prape kthehen,
Kthehen vrap e bejne shesh,
Sa dhe lumin e mbulojne,
Ashtu be`kopeja e eger;
(Si pa qe pak po sulmonin),
Duke u mbledhur dhe shternguar,
Prapa t`dhjetevet u mbyll.
Mbreti atehere e Dukagjini,
Si shperndan` tjeret, u kthyen
Dhe ran` bashke mbi Baderin.
Para, prapa, k`tej andej”
I coptuar e i thyer,
Qeni i shkrete zu e u zbyth;
Po i pa zgjidhur e i tere
Brenda vaut ai u mblodh;
Si ariu i Tomorit,
I perzene nga barinjte,
Njerin vret, tjetrin e shqyen;
Sado i cjerre e i pergjakur,
Po pa frik` ne t`madhen zemer,
Kthehet shpatit prej nga doli,
Nginjur gjaku e ngopur mishi.
Si u ngrys, mbreti u terhoq
Me te gjith`ushtrin` ne fushe,
Ndezi dhe zjarret e nates,
Per t` plagosur u kujdes…”
-„Mos, te zente nema e zeze!
(Thirri Mara si e cmendur)
Qifti i Petes a m`u mblodh,
A ma pe nder te plagosur?”-
Ai heshti, s`u pergjegj,
U zverdh e me sy ne truall
Lotet i binin pike-pike.
Kuptoi vajza e dejt udhes
Zbriti duke uleritur;
Jo, nuk zbriti, u rrokullis
E nga malet perendoi.
……………………..
Gjithe naten, gjithe diten
Me kaloresit e mi
Une brodha pa pushuar;
E pershkova nente fusha,
Nente fusha e nente male
Duke prere, duke vrare
Qente e shprishur dhe te ikur.
Si u zhduken dhe te sprasmit
Pertej brinjes se Mokreut
Edhe dita si u ngrys,
Hoqa shoket e u ktheva.
Sa me shume i qaseshim fushes,
Vrehej, errej zemra ime,
Prekur vrasjes se trazuar,
Pasi zjarri u shua ne hi,
Se gjith`drizat e barishtet
Ishin lyer ne te kuq
Edhe brazdat e hendeqet,
Ishin plot me gjak te piksur,
Afer vaut ne Vajkal,
Ku u ndez e ashper lufta,
Ishin t`vdekurit mal-mal,
E nder stivat e te vdekurvet
Qen e ujq buzengjyer
Grisnin, shqyenin bark e zorre,
Ndersa duke krakellitur,
Si re diellin mbulonin
Korba, sorra e skiftere.
Sa e bukur djaleri,
Qe gjer dje i hante rete
Sot ka heshtur pergjithmone,
Por si pleh shtene ne dhe!
Ne sa trajta vdekja e shkrete
M`u deftue na ate pamje!
Ketu nje ushtar i ri
Mbylli syte duke qare
Memezen duke kujtuar,
Qe e priste, oh, me kot!
Atje armiku krah armikut
Si dy qen kafshoheshin,
Se dhe t`vdekur donin t`vriteshin.
I trazuar e i helmuar,
Hoqa syt` nga pamja e keqe,
Ktheva syt e afer ures
Pash `papritur nje murgjar
Me kryet ulur mbi truall
E me frerat neper kembe,
Me mbulesen cope-cope
E me shalen –o nen bark.
Un`iu qasa jo pa droje,
Se mbulesa ne ar qendisur
Nje dyshim te lig me ngjalli,
Se m`u duk nje luaneshe
N`fush` te gjelber e qendisur.
Prane murgjarit nje ushtar
Me dhjet`shigjeta ne gji
Shtrire ish si ka i therur.
Me dhemb` flamurin shtrengonte,
Kordhen e mbante ne grusht
E me ballin kthyer qiellit
Edhe vdekjen e perbuzte
As nga pendet e shqiponjes
As nga parzmor`e argjendte,
Por nga vetullat e trasha
E nga syte e zgurdulluar
Pal Golemin une e njoha;
E kerceva mos ish gjalle;
E terhoqa me kujdes,
Ku ish bari me i shkrifte.
Rripat ia preva parzmores,
Vura doren permbi zemer
E ajo m`u tund nen to.
Shpejt vrapova gjer te lumi,
Mora e solla nje pike uje
E ia derdha permbi faqet;
Ai u shtriq me psheretime
Si njeri ne gjum` te rende,
Tundi kryet e m`u kthye;
Si me njohu, pa lenguar,
Me nje t`humbet ze me tha:
“Leri t`vdekurit ne vend,
Lem`te fle pergjithmone
Te ky shtrat i nderit tim,
Mu tek eshtrat e te vrarevet,
E te vrarevet nga kjo dore
Qe gjithmon`do m`jen kurore.
Na kete flamur e mbretit
Te m`i thuash keto fjale :
“Pal Golemi edhe i vdekur
I tmerroi armiqt`me sy,
E, si iken, pra ai ra.
E t`u thuash shokevet t`mi:
Pal Golemi nuk ka vdekur,
Zeri i luftes do ta ngrere
E do jen`gjithmon` me ju
Krahu, kordha e zemra e tij.
Tashti, Bale, ne ate lis
Var mburojen e parzmoren,
Shtoji karkallin e zi
E mbi to dhe kordhen time.
Pra, kur dielli te shkelqeje
E me rreze t`i qelloje,
Prej shkreptimavet te tyre,
T`kapur tmerrit, do te bien
Gjithsa m`u tremben ne jete;
E ne qetsine e nates
Ata hekura e celiku,
Tundur eres se Mokreut,
Nje ushtri e gjall`do t`i duken
Qenit t`qasur n`erresire.”
Foli e kryet i ra ne gji.
Shtremberoi syte e perdhe
Me te gjith`kurmin u shtri.
Une u ngrita se m`u sos
E nga shoket-o u ktheva
Qe te hapnim bashk nje Varr.
Atje poshte i pashe ata
Duke prur` nje te plagosur;
Tezgen ber`kishin me llere.
Si u afruan, u zalisa,
Kur e pash`te artin qift
Sqepin ngritur, krahet shtjelle
Mbi ate karkall prej bronzi.
Ish i bardhe si qiri,
Kryet rene i kish mbi supe,
Floket i ngisnin perdhe,
Gjaku i rridhte pika-pika
Qafes s`hapur si nje shege,
Jeta mbledhur i ish ne sy.
Si me pa, me dhemshuri
Me verejti e buzqeshi :
“Mos me qaj, vellauthi im,
Mos me qaj ne zulmen time,
Ne ket`dite flamurtare,
Ne ket`dite t`Arbrit tone!
Po ne ushtri ktheu e thuaju
E t`i thuash edhe Dares :
-Malli i mire ne djaleri
Eshte si vajte e kandilit;
Niku dhenderith i ri
Dasmen me luften nderroi
Edhe vallet me Vajkalin.
Njeqind qener m`u versulen
E te njeqind dhe po hane;
Pastaj Bader tradhetari
Qe nga prapa me qelloi,
E t`i thuash edhe memes :
-Niku u nis e do menoje,
Po ti, nene mos e prit.
Pse per birthin, qe humbe,
Ai nje bijez te ka lene,
Ty ta ka truar perjete!
Pra lart ngjitu ne cardhak,
Nuses sime te m`i falesh,
Se bukures se Lales-o,
Ndersa ajo me kujton,
Me kujton me zemer-o:
-Kete unaze ta dergoi
Niku yt, se t`u martua,
T`u martua me nje plage,
Me nje plage keq te zeze,
E ti, e bukur t`i martohesh-„
Sosi fjalen e m`u shua
Si kandili kur s`ka vaj,
Si nje lulez e keputur,
Qe dhe e fishkur ere mban.
E , ndersa ne po mendonim
Qe ne varre t`i mbulonim,
Perketej ures nje vajze
Na u deftue si nje hije.
Flok`t i kishte te nderliksur,
Syt`te futur thell`ne balle,
Me fustanin cope-cope
E me kembe te pergjakura:
„O ushtare, o vellezer,
Ju perher` te lume qofshi!
Mbase pat` ne kete fushe
Nje kalores trim te ri
Me nje karkall-o te arte,
Ku nje qift i fluturon?
Ar`i karkallit perzihet
Me nje tuf`flokesh te verdhe,
E ka ballin porsi dielli,
Ka dy sy si dy shkendija,
Dy shkendija te shkreptimes;
E ka gojen si unaze
Edhe fjalezen te embel
Porsi hojet e pranveres…
Deh , ju lutem, me kallzoni!”
Sy nder sy ne u verejtem,
Ne lot syte na u mbyten,
Helmi buzen na e qepi.
Ajo u zverdh e na veshtroi
E u kthye dhe , sa e pa
Shtrire t`vdekurin mbi dhe,
Dha nje britme e ne krahe
E ftohte si bora ra.
Vam` t`i flisnim, s`u pergjegj,
Vam` ta preknim, nuk levizi,
Vam`ta ngrinim e na vdiq.
Zemra e mbushur m`Nik`n e saj,
Rritur me mall e hare,
Si u rendua helmit t`keq,
Me s`i nxuri dhe i plasi.
Jan`dy varre ne Vajkal;
Fle te njeri Pal Golemi
E mbi te mbiu nje lis
Me gjith` gjethet ne blerim.
Fle te tjetri Niku i Petes,
Vasha e Lales i fle prane,
Se, si u deshen permbi dhe;
Ashtu duhen dhe nen dhe;
Atje mbiu nje qiparis,
Mbiu dhe nje molle e bardhe!
Kur te thahet qiparisi,
Do thahet edhe molla e bardhe!
Mori bije, bije e Lales,
Moj e bukur, e trishtuar,
Pse m`kujtove mot`n e shkuar?
