Mitrush Kuteli

Dhimitër Pasko (Mitrush Kuteli) 1907-1967

Dhimitër Pasko i njohur me pseudonimin Mitrush Kuteli lindi më 13 shtator 1907 në Pogradec, ndërsa vdiq më 4 maj 1967 në Tiranë. Ka qenë shkrimtar, përkthyes dhe ekonomist shqiptar nga Shqipëria.

Familja e Mitrush Kutelit, rrjedh nga fisi shqiptar Kuteli, i shpërngulur në Mokër e pastaj në Pogradec nga qyteti i Artës, në fillim të shek. 19-të, për shkak të mizorive të Ali pashë Tepelenës. I ati, Pandi, i biri i Pasko Kutelit, ishte rrobaqepës që kish jetuar 24 vjet në mërgim, në Rumani, duke punuar si murator e bojaxhi. Atje kish mësuar shkrimin e shqipes dhe ish njohur me disa nga patriotët e kohës, mes të cilëve me Nikolla Naçon. Pas kthimit në Shqipëri, vazhdoi zanatin e rrobaqepësit dhe të bojaxhiut e në të njëjtën kohë bënte dhe punën e ndërlidhësit për të futur dhe shpërndarë në vend librat shqip të shtypura në kolonitë e mërgimtarëve. I burgosur shpesh herë në kohë të Osmanëve, gjatë pushtimit serb e atij bullgar. Pas shpalljes së Hyrrijetit hapi një librari, e para librari shqipe në Pogradec. Mitrushi – trajta përkëdhelës e emrit Dhimitër – lindi më 13 shtator 1907 dhe ishte i vetmi djalë mes dy motrash: Agllaisë dhe Liries. Në shtëpinë e tyre, që bastisej dendur për libra shqip, vinin luftëtarët e kohës: Dervish Hima, Abdyl Ypi, Mihal Gramenua, Telemak Gërmenji, Memduh Zavalani, Themistokli Germenji, Pasa Pema, Vasil Tromara, etj. Në një mjedis të tillë, të mpleksur dhe me përrallat e Nënës, Kuteli jetoi fëmijërinë dhe mori bazën letrare. Mbresa të pashlyeshme i lanë më pas dhe librat e librarisë së vogël të të atit. Leximet e tij të para lidhen me emrin e Naimit, Çajupit, Spiro Dines, Gramenos, Lumo Skëndos, më vonë edhe të Fan Nolit. Shkollën fillore e kreu në Pogradec, më 1919. Po këtë vit botoi vjershat e tij të para “Mëmës Shqipëri” dhe “Skënderbeu” – në kalendarin “Pogradeci”. Pasi priti dy vjet t’i plotësoheshin kushtet ekonomike të familjes, më 1921 Kuteli shkoi në Selanik, ku i ati kish mundur t’i siguronte një bursë për në Shkollën Tregtare Rumune. Kishte prirje për letërsi e dëshirë për mjekësi, por mundësitë iu krijuan në degën ekonomike. Më 1926, 19 vjeçari Kuteli ishte një nga themeluesit dhe drejtuesit e Shoqërisë së nxënësve shqiptarë të Selanikut ku merrnin pjesë të rinj nga të gjitha shkollat e qytetit. Shoqëria u quajt “Kostandin Kristoforidhi”, siç propozoi Dhimitri. Nga viti 1924 kish filluar të botonte në shtypin shqiptar “të jashtëm”, tek “Shqipëria e Re” dhe “Kosova” që dilnin në Kostancë të Rumanisë. Shkrimet e tij flisnin për Atdheun, për ngjarjet e vitit 1924, vajtonin vrasjen e Gurakuqit e të Bajram Currit. Në këto vite Kuteli botoi dhe artikujt e parë në fushën e kritikës letrare – vlerësime, përshtypje, analiza, të dhëna për autorë e vepra. Por pjesa më e madhe e shkrimeve i kushtoheshin monedhës, çështjes agrare dhe problemeve ekonomike. Studjoi ngjarjet e së kaluarës në fushën e financave dhe kritikoi Bankën Kombëtare të Shqipërisë, duke faktuar spekullimet e saj në dëm të ekonomisë së vendit. Ndër këto shkrime Kuteli përmend më pas “Kriza e koronës dhe Banka Kombëtare”, që u botua si kryeartikull më 1928 në gazetën “Telegraf”[2]. Po atë vit, shteti shqiptar i refuzoi kërkesën për bursë që të vazhdonte studimet e larta në Paris, ndonëse shkollën e mesme e mbaroi shkëlqyeshëm, duke kaluar dy klasat e fundit në një vit. Kuteli shkoi në Bukuresht (1928) dhe filloi studimet në Akademinë e Shkencave të Larta Ekonomike, duke punuar njëkohësisht si llogaritar. Banonte në një mansardë, megjithatë ndiqte edhe kurse letërsie, kritike, folklori, etj. Lexonte frëngjisht, rumanisht, italisht, latinisht e greqisht. Ishte antar, më pas sekretar dhe në vitet 1931-34 kryetar i Shoqërisë së studentëve shqiptarë të Rumanisë. Në vitet 1928-1933 drejtoi gazetën “Shqipëria e Re” në Kostancë, në faqet e së cilës hapi më 1929 rubrikën “Shënime Letrare”. Duke vazhduar punën e filluar në Selanik për të nxjerrë në pah disa nga vlerat e kulturës sonë sidomos në fushën e letërsisë, Kuteli shkroi artikuj mbi Naimin, Çajupin, Gramenon, Papa Kristo Negovanin, Asdrenin, Hilë Mosin, Lasgushin, Loni Logorin, Filip Papajanin, Ali Asllanin, etj. Me pseudonime të ndryshme botoi artikuj mbi çështjen e Bjeshkës së Velipojës të Vermoshit dhe mbi Manastirin e Shën Naumit. Në fushën ekonomike – shkruan rreth monedhës dhe kreditit, për problemet ekonomike dhe abuzimet administrative si dhe kundër disa koncensioneve që i ishin dhënë kapitalit italian – Bankës Kombëtare të Shqipërisë dhe Shoqërisë AGIP për të shfrytëzuar tokat vajgurore shqiptare dhe për të mbajtur monopolin e karburanteve në vend. U diplomua më 1931 dhe në shkurt 1934 mori doktoratën në shkencat bankare dhe monetare me vlerësimin më të lartë “Diplomam Magnam cum Laudæ”. Një nga shokët e tij të shkollës, Ionel Zeana, ka shkruajtur pas më se gjashtëdhjet vjetësh:

«Dh. Pasku kreu studime të shkëlqyera, duke u dalluar qysh në fillim si një element i jashtzakonshëm, jo vetëm përmes kapacitetit të tij intelektual të veçantë, po edhe përmes seriozitetit, maturisë, ndërgjegjshmërisë, forcës për punë dhe krejt qendrimit të tij moral, cilësi këto që tërhoqën vemendjen, vlerësimin dhe mbrojtjen e profesorit të tij të madh të financave, Viktor Slëvescu, prijësi liberal, ish-ministër dhe guvernator i Bankës Kombëtare. Duke e marrë doktoratën në financa, me një tezë të vlerësuar në superlativitet, Dhimitër Paskut iu hapën perspektiva nga më të bukurat, për realizimin e një karriere të shkëlqyer. I angazhuar më së pari si funksionar, ai arriti brenda një kohe të shkurtër të bëhet drejtor i Bankës Kombëtare, duke iu përkushtuar ekskluzivisht ekzigjencave të një profesionaliteti të ngushtë, pa u regjistruar në ndonjë parti politike”.

Gjatë qendrimit në Rumani punoi dhe në ministrinë e Financave si nëpunës i lartë dhe drejtoi edhe bankën e Çernëucit. Gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore, Kuteli rrëfen kështu mbi presionet që i vinin:

“Unë kam pasur gjithnjë, si bir i një populli të vogël, një urrejtje të madhe kundër idesë së zezë `popuj mbi popuj` ose `të mëdhenj mbi të vegjël`, por `popuj përkrah popujsh`… Një nga pasojat e para ka qënë një `skedë e zezë` ardhi e më foli dikush në bankë: – Ç’po bën kështu? Nuk e di ç’të pret? Pse kundërshton që vendin e kapitalit çifut, ta zërë kapitali mik gjerman?”

Kuteli vazhdoi të përkrahë ekonominë vendase, derisa e mobilizuan dhe e nisën në front, drejt Stalingradit. Megjithatë, veshur me uniformë, në qendrimet mes marshimeve mblidhte këngë popullore moldave, mbante shënime[5], njihej me njerëz të thjeshtë, me letërsinë ukrainase, thellonte njohuritë e gjuhës ruse. Sidoqoftë, pati fatin të mos i afrohej kurrë Stalingradit, madje as arriti të hyjë në Rusi: një telegram urgjent nga Pogradeci i thosh se Nëna e tij ishte shumë e sëmurë e se duhej të nisej sa më shpejt për në vendlindje. E ndihmuan miqtë që kish në Bukuresht, të cilët i rregulluan një leje për t’u larguar nga vargu i ushtarëve dhe më pas e përfshinë në një dërgatë ekonomistësh që nisej me shërbim pune në Romë. Mundi t’arrijë në Pogradec në shtator 1942. Nëna kish ndërruar jetë më 28 gusht.

(Wikipedia)

POEM KOSOVAR

KËNGA E PARË:

QËNDRIMI

Jam shqiptar

e kosovar:

Zot e krenar,

-Zot e bujar-

mbi këtë Dhe,

që e kam fe

e përmbi fe:

e kam Vatan!

E kam Atdhe!

Që gjysh stërgjysh,

që brez pas brez,

që gjithëmonë!

Ti shkja thërret

ti shkja bërtet,

deri lart në retë:

se jam barbar.

Jo, s’jam!

si bërtet ti,

si buçet ti,

ti, Mal i Zi.

Po Vendin tim e dua,

lirinë e dua,-

e s’dua

zot

mbi mua.

Se jam këtu kur s’kish njeri,

kur s’kish kufi

as fqinjëri,

as shkja të zi.

Se jam këtu kur Mal i Zi

ish Iliri:

kur nga një det në tjatrin det

isha zot vetë!

Unë jam këtu nga moti

kur vetë Zoti

e bëri fushën fushë

e malin mal.

Unë jam këtu e do të jem

-dem baba dem-

sa mali të bëhet hi

e hiri mal përsëri

 

KËNGA E DYTË:

DURIMI

Ma thonë emrin Asim Qerim

mbetur jetim

që në vogëli.

Jam si më sheh

e si më njeh:

kësulëbardhë e kryelidhë,

kryelidhë me një shami,

me tri shami:

për trimëri!

Jam eshtërmadh

i vrazhdët jam

e bojalli-

dhe sytë e mi:

janë plot shkëndi,

si batërdi.

Dhe kam uri

si s’ka njeri

për Drejtësi

e për Liri

si gjithë asimët

e gjithë qerimët

e Vendit tim.

Ma thonë emrin Asim Qerim,

mbetur jetim

që në vogëli.

Se babën tim ma vranë

naçallnikët,

podporuçnikët.

Ma vranë,

se urdhër dha Vojvoda

e Krali- vetë:

Të vritet.

Se ish Kosovar!

Dhe se ish zot

mbi këtë Dhe!

Dhe tokën që kisha nga Baba

nga gjyshi

rrënjë pas rrënje

prej qindra vjet,

prej mijëra vjet

ma muar.

Ah!

Ma muar Vatanin

që e desha

si xhanin!

Ma muar

me armë në duar

me gjak nëpër duar

Agrarët!

Xhandarët

Tuxharët!

Të gjithë tok

u bënë shok:

si sorrat!

për kërme.

Oborrin ma muar

deri në shtëpi

dhe ngrehe për vete shtëpi

në sytë e mi.

Dhe unë,

ja, unë!

që isha zot

që qëmot:

mbeta pa dhe,

bujk pa dhe

bari pa kope

këtu,

në dherin tim.

Dhe plori m’u ndryshk,

Hambari m’u myshk…

Po shpresa s’m’u vyshk!

Durova,

durova,

Sa nuk duron njeri,

as Perëndi!

Më thanë të shkruhem vojnik

e mynafik

i kombit tim.

Më dhanë armë të vras

vëllanë,

sipas kanunit

të gjakut…

Po s’desha!

Dhe në e bëra ma falni,

se jam gjaknxehtë.

Më thanë të ngrihem të ik

ku qielli puthet me dhenë;

Stamboll,

Anadoll,

e më tej.

Se vetëm andej

paska për ne

popull pa zot –

vend boll…

Po malli i tokës s’më la,

po malli i fushës s’më la,

as gjaku i babës s’më la.

Dhe mbeta këtu,

i huaj,

si qen,

në vendin tim,

të babës tim…

Mbeta rajá,

e ndër rajá,

si për hatá;

në uri,

në qesëndi,

në skllavëri

të shqaut të zi.

Më thanë të ik në Allbani,

vatan i ri

i kombit tim,

si shkoi Selmani,

Hasani

e Dani.

Po dot nga toka s’u ndava

dhe mbeta të jem

ku jam

e ku do të jem.

Më thanë të shkoj në sheher

të shqahut të madh,

me sharrën në krah,

me kryet përdhé,

jaban

e beter;

portë më portë,

derë më derë,

i mjerë

e zemër sterrë,

për një kotherrë

bukë.

Po malli i vendit s’më la.

Ah, malli i gjakut s’më la

e mbeta këtu,

rajá.

ndënë raja

të ha një bukë – zehër

lagur me lot,

njomur me vrer

dhe të pres, po të pres!

Një tjatër mëngjes.

E dit për dit,

E net për net, e vjet pas vjet

rrojta

e vojta

kaba

ndënë shkjah:

raja

ndënë raja,

si në hata

si tjatër s’ka!

Po prita

Dhe prita

Të vijë dhe për mua

Drita!

Tani

Tani,

Liri!

KËNGA E TRETË:

SULMI

Ta shemba shkjah kufirin

që ngrite ti

në vendin tim e përmbi varr

të babës tim.

Ta shemba,

ta dogja,

me zjarrin e shpirtit,

të vuajtjes

dhe të urrejtjes.

Me zemërim,

me vrull të madh,

e bubullimë

që s’ka mbarim

Se vjete ti më çave,

më ndave,

më vrave,

armik – lugat,

armik -xhelat!

Ti bëre azape:- s’u tremba.

Ti ngrite kufire me gjemba,

fortesa ti ngrite:

t’i shemba!

Tani!

Tani!

Atje ku ti

o Mal i Zi

ngrite kufi

që ndanin,

e çanin

vëllazëri:

Hej!

Sot,

shkon

e valon,

parmenda!

T’i bëra të gjitha rrëmujë

dhe ty

gjyrma t’u çduk

si në ujë.

Ta shemba armik kufinë

–derë burgu–

dhe është tani

si ish!

–si do të jetë–

përjetë:

Lëndinë!

 

KËNGA E KATËRT:

NDËRTIMI

I bie arës mes-për-mes

e deri në brez

e përmbi brez

humbas

me gas

në grurin tim,

të Dheut tim,

të babës tim,

të birit tim:

sot e përjetë,

jetë pas jete!

Dhe ndje qysh flet

me zë të qetë

im-Atë vetë

nga balta poshtë:

Ta mbroni Dhenë

ku eshtrat kam

ku hi e tokë

e pluhur jam…

Ta mbroni Dhenë

që e yshqe

dhe sot si dje:

me kurmin tim…

Ta mbroni Dhenë,

me zjarr ta mbroni,

me gjak ta mbroni.

Të derdhni gjakun

me grushte plot

po kurrë lot,

as sot, as mot!…

Se loti është robëri,

Gjaku: Liri!

Jam eshtërmadh

e bojalli

e me japi,

si më sheh ti,

si më njeh ti.

Po kam një zemër

në gjoksin tim

që pa pushim

me rreh

si Drim.

Dhe Babën tim kur e kujtoj

Lotoj…

Të pashë të vrarë, or Baba,

e pa qefin si për hata,

rreth e përqark me xhanderma.

Desha të qaj e s’qava dot,

e të bërtas, s’bërtita dot,

pa asnjë lot, pa asnjë lot.

Dhe prita sot të derdh një lot

KËNGA E PESTË:

QËNDRIMI

Tani!

Tani!

Unë jam gati

të vdes që sot –

se rroj përmot;

mbytur me gjak

po jo me lot,

për këtë Dhe

që e kam si fe

e përmbi fe.

E kam Vatan!

E kam Atdhe!

Hej!

po buças me zë kaba

sa të dëgjohet në qiell la

sa të dëgjojë fund e kryej

kush gjak shqiptari ka në dej.

Shaban- vëlla!

Destan- baba!

Hej!

Komb i lirë kosovar,

ti komb shqiptar,

ti Zot krenar

ti djalëri- ti pleqëri

bëju gati!

Bëju gati

për vrull të ri;

ta djegësh botën

ta bësh hi:

për Liri’

Për Shqipëri!

Tani,

tani!

– O Mal i Zi

ja unë

ja ti!

Po unë – jo ti,

se jam këtu kur s’kish njeri

dhe as kufi

as fqinjëri…

Unë jam këtu kur Mali i Zi

Me Shumadi,

Me Dallmati –

Sa mban e gjitha Shqehëri

Ish ILIRI!

Kur nga një det në tjetrin det

isha Zot vetë.

Se jam këtu nga moti

kur vetë zoti

e bëri fushën- fushë

e malin mal!

Unë jam këtu

e do të jem

– dem baba dem –

Sa mali të bëhet hi

E hiri mal përsëri.

Kontrolloni gjithashtu

MEHMET AKIF ERSOI ( 1873-1936 ) NJË SHQIPTAR I VËRTETË

MEHMET AKIF ERSOI ( 1873-1936 ) NJË SHQIPTAR I VËRTETË

 Mehmet Akif Ersoi lindi  në Stamboll më 20 dhjetor 1873 në një familje besimtare, intelektuale. …