Ismail Qemali, burri që e bëri Shqipërinë

02/02/2016 Personalitete

Tema të tjera...

Ismail Qemali, emri ndër më të ndriturit të botës shqiptare, lindi në Vlorë në një familje të pasur, më 24 janar të vitit 1844. Ishte udhëheqës i shquar i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe kryetar i parë i Shqipërisë së pavarur.

Pasi kreu shkollën fillore në qytetin e lindjes dhe gjimnazin “Zosimea” në Janinë, më 1859 u vendos me familjen e tij në Stamboll, ku u aktivizua në lëvizjen patriotike shqiptare: mori pjesë në përpjekjet për caktimin e një alfabeti të përbashkët të gjuhës shqipe dhe për formimin e një shoqërie kulturore shqiptare. Në Perandorinë Osmane pati funksione të rëndësishme administrative dhe u shqua shumë shpejt si personalitet me pikëpamje liberale. Postet e tij i përdori jo vetëm për të ndihmuar lëvizjen çlirimtare të bashkatdhetarëve, par edhe për të lehtësuar sado pak gjendjen e vështirë të popujve të shtypur të perandorisë duke luftuar kundër obskurantizmit e dallimit racor dhe duke përkrahur përhapjen e kulturës e të dijeve shkencore.

Kërkesat e Ismail Qemalit për zbatimin e reformave demokratike e çuan në konflikt me rrethet konservatore të Stambollit. U dënua nga Porta e Lartë me internim, të cilin e vuajti për 7 vjet. Në maj të 1900, për t’u shpëtuar ndjekjeve të Sulltanit, u arratis nga Stambolli dhe qëndroi në vise të ndryshme të Evropës, ku vendosi lidhje dhe bashkëpunoi me rrethet politike të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

Ismail Qemali zhvilloi një aktivitet të dendur politik për njohjen e Shqipërisë në opinionin evropian. Ai shpalli botërisht programin e tij autonomist në intervista e artikuj të botuar në shtypin shqiptar të kohës dhe në organe të huaja. Platforma politike e Ismail Qemalit. në përgjithësi përputhej me atë të ideologëve të tjerë të Rilindjes, por me disa veçori në lidhje me rrugët e mjetet për sigurimin e autonomisë. Në këtë etapë të veprimtarisë së tij ai mendonte të vazhdohej rruga reformiste për sigurimin e autonomisë nga lart, i shqetësuar se mos kryengritjet i jepnin shkas ndërhyrjes së huaj.

Mori pjesë aktive në lëvizjen xhonturke, në krahun përparimtar të saj që ishte për njohjen e të drejtave të kombeve të Perandorisë dhe u hodh kundër xhonturqve kur këta morën pushtetin dhe vendosën diktaturën ushtarake.

Në dhjetor të 1908, me gjithë luftën që i bënë autoritetet xhonturke, u zgjodh deputet i sanxhakut të Beratit në parlamentin osman ku, së bashku me grupin e deputetëve patriotë, mbrojti interesat e kombit shqiptar. Në këtë kohë ai kaloi në pozitat më të përparuara duke e konsideruar kryengritjen e armatosur si mjet për sigurimin e autonomisë së Shqipërisë. U dallua si frymëzues dhe organizator i kryengritjeve antiosmane të viteve 1910-1912. Së bashku nie L. Gurakuqin e patriotë të tjerë hartoi memorandumin e Greçës të qershorit 1911 dhe në fund të atij viti mori nismën për organizimin e kryengritjes së përgjithshme të 1912. I ngarkuar nga rrethet patriotike të vendit shkoi në Stamboll për ta bindur qeverinë osmane t’u jepte shqiptarëve autonominë.

Pas fillimit të Luftës së Parë Ballkanike ndërmori së bashku me Luigj Gurakuqin një aksion të ri politik për të shpëtuar atdheun. Në mbledhjen e Bukureshtit më 5 nëntor 1912 gjeti përkrahjen e kolonisë shqiptare të atjeshme dhe prej andej shkoi në Vjenë ku u takua me personalitete politike austro-hungareze dhe me përfaqësues diplomatikë të Fuqive për të shtruar e mbrojtur çështjen shqiptare duke pasur parasysh kontradiktat që ekzistonin midis fuqive

Më 19 nëntor 1912 njoftoi në atdhe se do të shpallej pavarësia nga Kuvendi Kombëtar që do të mblidhej për të vendosur mbi të ardhmen e vendit. U kthye me bashkëpunëtorët e tij në Shqipëri.

Në Vlorë kryesoi mbledhjen e Kuvendit Kombëtar që shpalli Pavarësinë e Shqipërisë më 28 Nëntor 1912. U caktua kryetar i Qeverisë së Përkohshme. Në politikën e brendshme dhe të jashtme të qeverisë kombëtare u tregua i prirur për kompromise me çifligarët, për të përfituar nga ndikimi që gëzonin këta në shtresat e pasura e të mesme, por edhe i vendosur për demokratizimin e jetës së vendit, i vëmendshëm kundrejt politikës së Fuqive për të shpëtuar atë që mund të shpëtohej në dobi të atdheut, por i papajtueshëm me çdo cenim nga ana e tyre të pavarësisë e të sovranitetit kombëtar, i lirë nga paragjykimet kundrejt fqinjëve me të cilët kërkonte të kishte marrëdhënie miqësore, por edhe kundërshtar i rreptë i synimit të tyre për të copëtuar Shqipërinë.

Qeveria e kryesuar nga Ismail Qemali, ndonëse në kushte shumë të vështira të brendshme e të jashtme, mori një varg masash në fushën e ekonomisë, të ndërtimit shtetëror dhe të kulturës kombëtare që hapnin rrugën e zhvillimit demokratik të atdheut. Mbrojti pranë Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit dhe pranë kancelarive të Fuqive të Mëdha të drejtat e ligjshme të popullit shqiptar, tërësinë territoriale të vendit. Në të gjitha këto veprime Ismail Qemali u tregua burrë shteti dhe diplomat largpamës. Me politikën e tij ngjalli kundërshtimin e rretheve konservatore e reaksionare çifligare si edhe të imperialistëve, të cilët e rrëzuan qeverinë kombëtare të kryesuar prej tij në janar 1914. Vitet e fundit të jetës së tij të kaluara në mërgim Ismail Qemali i përdori në dobi të çështjes shqiptare.

Veprimtaria atdhetare e Ismail Qemalit pas dorëheqje së Qeverisë së tij, në vitet 1914-1919 Ismail Qemali është nga ato figura të shquara, që të nxisin për hulumtime e studime të reja të vazhdueshme jo vetëm në momentet më kulmore të veprimtarisë së tyre. Në këtë kontekst vlen të hedhim dritë edhe në veprimtarinë e këtij patrioti, diplomati e politikani të urtë të kombit shqiptar edhe në vitet e fundit të jetës së tij. Në ditët e fundit të qeverisjes së tij ai vendosi kontakte me Komisionin Ndërkombëtar të Kontrollit dhe u prir nga parimi që Komisioni të mos lejohej të pengonte veprimtarinë e ligjshme të Qeverisë së Përkohshme duke i vënë vetes detyra të ndikonte pranë përfaqësuesve të Fuqive të Mëdha për zgjidhjen e drejtë të çështjes shqiptare dhe të caktimit të delegatit shqiptar në KNK, administrimit të Shkodrës dhe marrëdhënieve të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës me Fuqitë e Mëdha. Ismail Qemali me gjithë rezistencën këmbëngulëse që zhvilloi për sigurimin e sovranitetit kombëtar shqiptar i ndodhur midis dy zjarreve nga njëra ana të Fuqive të Mëdha dhe nga ana tjetër të reaksionit të brendshëm dha dorëheqjen më 22 janar 1914 i detyruar jashtë vullnetit të popullit të tij. Ai u detyrua të largohej nga drejtimi i qeverisë shqiptare, në një kohë kur Shqipëria ndodhej në një situatë kritike dhe kishtë nevojë të madhe për një udhëheqie të aftë kombëtare, për të përballuar bllokun armiqësor të Fuqive të Mëdha dhe të monarkive fqinje, me të cilat ishte bashkuar edhe reaksioni i brendshëm.Në këto rrethana Ismail Qemali e la Shqipërinë dhe më 24 janar u largua dhe u vendos me familjen e tij në Nicë të Francës, nga ku vazhdoi veprimtarinë e tij politike dhe luftën për mbrojtjen e të drejtave kombëtare të vendit dhe të popullit të tij. Megjithëse qe njeri «plak dhe shumë i lodhur » siç iu shpreh ai mikut të tij Obrej Herbertit, plaku 70 vjeçar nuk ndenji një vëzhgues pasiv i fateve të vendit, por shumë shpejt me mëndjen dhe zemrën tek Shqipëria, u kthye përsëri në Vlorë nga fundi i majit të vitit 1914, dhe u trondit mjaft kur morri vesh nëshkrimin e protokollit të Korfuzit, i cili cënonte në mënyrë të hapur sovranitetin e shtetit shqiptar dhe qe në kundërshtim me statusin organik të Shqipërisë të miratuar nga vetë Fuqitë e Mëdha.Për këtë problem ai u takua edhe me Princ Vidin por u zhgënjye nga paaftësia e tij.

Mbretërimin e shkurtër të Vilhelm Vidit, Ismail Qemali do ta quante në kujtimet e tij, si një mbretërim që ishte më i pasur në episodet groteske sesa në përpjekje reale për t’ë riorganizuar një shtet në lindje e sipër, që nxorri në shesh kujdesin e pakët që treguan Fuqitë në çështjen e zgjidhjes së sovranitetit. Gjatë qëndrimit në Vlorë Ismail Qemali kundërshtoi me force faktin, që Greqia vazhdonte të mbante të pushtuara territoret shqiptare të Jugut. Për këtë qëllim ai mori pjesë edhe në krijimin e Komitetit të Shpëtimit Publik që u krijua nga 32 delegatë, përfaqësues të 13 qyteteve të Shqipërisë së Jugut dhe kryetar zgjodhën Ismail Qemalin.

Ismail Qemali u përpoq të zhvillonte një veprimtari politike dhe diplomatike në mbrojtje të të drejtave kombëtare të popullit shqiptar. Për njohjen e këtyre të drejtave në arenën ndërkombëtare, ai dha një sëre intervistash dhe deklaratash në shtypin e Europës Perëndimore sidomos në Itali, Francë, Austri dhe në gazetat e emigracionit shqiptar të Amerikës. Krahas tyre ai zhvilloi disa takime diplomatike me përfaqësues të Fuqive të Mëdha. Në kushtet e krijuara nga Lufta e Parë Botërore, për t’i bërë ballë copëtimit të huaj të Shqipërisë, ai e shikonte urgjente krijimin e një qeverie kombëtare, e cila bëhej më imperative kur e ashtuquajtura qeveri në mergrim e kryesuar nga Esat Pashë Toptani e quante veten qeveri e ligjshme dhe aleate të Fuqive të Antantës. Ai e kishte të qartë tashmë se lufta që zhvillonin fuqitë e të dy grupeve ndërluftuese në atdheun e tij ishte me pasoja të rënda, prandaj në nëntor të vitit 1915 ai e shprehu shqetësimin e tij në deklaratën që i dha gazetes franceze “Le Matin”. Në të, ai nënvizonte se në kushtet e vështira të luftës dhe të pushtimit të vendit, Shqipëria e njohur si shtet më vete më 1913 e kishte humbur pavarësinë e saj, sepse ishte shtrënguar nga të gjitha anët prej serbëve, malazezëve, bullgarëve dhe grekëve. Duke qëndruar në Francë ai shfrytëzoi rastin dhe u përpoq të ndikonte në qarqet diplomatike të saj, që të përkrahnin çështjen shqiptare. Për këtë i bënte thirrje Francës, se ajo me qëndrimin e saj në favor të Shqipërisë mund t’i bëjë miq të besës (shqiptarët) që të jenë gati ta ndihmojnë në çdo rast. Shqiptarët theksonte ai nuk do të dyshonin që t’i përgjigjeshin thirrjes së Francës në rast se ajo, do të merrte parasysh dëshirat e saj dhe të siguronte pavarësinë e Shqipërisë në Jug dhe në Veri.

Ismail Qemali duke mos qenë në dijeni të përmbajtjes së Traktatit të Fshehtë të Londrës krijoi një besim tek aleatët e Antantës, fitoren e të cilëve e shikonte më të mundshme pasi ishte hera e pare qysh nga fillimi i luftës që ato u kujtuan të llogarisnin edhe forcën e lëvizjes kombëtare shqiptare dhe të mendonin se duhej dalë para kësaj me një deklaratë mbi të ardhmen e Shqipërisë. Por kjo deklaratë nuk u bë, sepse propozimi anglez ndeshi në kundërshtimin e Francës dhe të Rusisë, të cilat qenë të pakënaqura nga lëshimet e shumta që i bëheshin Italisë. Ndërkohë Ismail Qemali i ndodhur në emigracion u lidh me kolonit shqiptare të mërgimit si me ato në Rumani, roli i të cilave në lëvizjen kombëtare gjatë Luftës së Parë Botërore qe rritur mjaft. Në viset e huaja ku ato punonin, ato kishin mundësi më shumë të shprehnin kërkesat e lëvizjes pa u trembur se ndiqeshin nga pushtuesit e atdheut të tyre. Në fillim veprimtaria e Ismail Qemalit qe e veçuar nga kolonitë e mërgimit por shumë shpejt ajo u shkri në të.

Ai si figurë e shquar që kishte dhënë një kontribut të madh në shpalljen e Pavarësisë, u nderua nga emigrantët shqiptarë sidomos nga ata të Amerikës, të cilët ishin grupuar në këtë kohë në dy shoqëri në organizatën Vatra më e madhja në Shtetet e Bashkuara të Amerikës si dhe në organizatën tjetër Partia Kombëtare Politike, e cila u formua në gjysmën e dytë të vitit 1917. Kjo zgjodhi Ismail Qemalin dhe si delegat të saj në Evropë, për të marrë pjesë në Konferencën e Paqes sepse siç theksohej në një artikull të Mihal Gramenos në gazetën Koha, “ai qe më i njohuri në qarqet diplomatike të Evropës, më i dëgjuari në Shqipëri dhe më i zoti i gjithë politikanëve shqiptarë”. Sapo mori njoftimin për zgjidhjen e tij si delegat i Partisë Kombëtare Politike, Ismail Qemali e siguroi organizatën e mërgimit se do të hynte në një luftë të re për të shpëtuar atdheun tone të dashur. Zgjedhja si delegat i Partisë Kombëtare i dha një shtytje veprimtarisë së këtij plaku të urtë, patriot e diplomat të shquar të lëvizjes kombëtare. Ai u drejtoi menjëherë bashkëatdhetarëve të vet një thirrje të zjarrtë, në të cilën theksin kryesor e vuri tek çështja e bashkimit të atdhetarëve. Ai i ftoi ata të linin mënjanë grindjet që ekzestinoin midis këtyre dy organizatave, sepse “vetëm kështu të bashkuar do të mund të ngrinin para Fuqive në mbarim të luftës argumentet tona të patundura për të drejtat tona”. Me këtë rast ai shprehte besimin se mund të ndreqeshin dhe padrejtësitë që ishin bërë duke krasitur Shqipërinë nga viset e saj pa të cilat ajo nuk mund të rrojë.

Krahas thirjes Ismail Qemali hartoi edhe një program të gjerë për t’i bërë jehonë problemit kryesor që ai ngriti lidhur me sigurimin e tërësisë territoriale dhe të pavarësisë kombëtare të Shqipërisë. Në të ai parashikoi të botonte një buletin në gjuhët anglisht dhe frengjisht për t’i bërë jehonë çështjes shqiptare. Propozoi që të ngrihej një qendër në Europë ku do të bënin pjesë dy delegate të zgjedhur nga Partia Kombëtare dhe dy delegatë prej tij. Detyra e saj do të qe vendosja e lidhjeve për bashkëpunimin me qendrat e Amerikës dhe të Londrës. Qëllimi i tyre qe rritja e përpjekjeve për të ringjallur interesimin e agjencive dhe të shtypit europian,për çështjen shqiptare dhe botimin e një libri mbi historinë, etnografinë, gjeografinë, ekonominë e politikën e Shqipërisë. Librin mendonte ta shoqëronte me një përmbledhje me pjesë kushtuar Shqipërisë, të shkruar nga shqiptarë të dëgjuar të Europës dhe të Amerikës.

Ismail Qemali vdiq në Peruxhia, ku ndodhej i ftuar nga Qeveria Italiane për të arritur një bashkëpunim mbi të ardhmen e Shqipërisë. I shoqëruar nga tre djem të tij: Et’hemi, Qazimi dhe Qamili dhe nga përfaqësues të Ministrisë së Jashtme italiane, më 8 shkurt 1919, trupi i Ismail Qemalit u dërgua me tren në Brindizi nga ku, në bordin e torpedinieres “Alpino”, u shoqërua në Vlorë. Më 12 shkurt, nën një ceremoni madhështore, trupi i tij, i vendosur mbi shtratin e topit dhe i mbështjellë me Flamurin Kombëtar, u shoqërua në Kaninë, ku u varros në oborrin e Teqesë, në varrezat e familjes Vlora. «…Nëse masim madhështinë e një personaliteti politik me dashurinë e popullit të thjeshtë,- shkruante në ‘Kujtime familjare’, Safa Vlora,- duhet të pohojmë se asnjë nuk i afrohet Ismail Qemal Vlorës. Në ceremoninë e përmotshme… as fshatar as qytetar nuk qëndroi në shtëpi. Tërë faqet e maleve dhe brigjeve, që qëndronin gjatë udhëtimit, ishin mbushur me njerëz. Ishte një apotezë madhështore e të gjithë popullit, pa dallim, dhe një kurorë që Ai e fitoi me punën e tij të madhe në shërbim të vendit të tij, derisa dha frymën e fundit…”[14].

Në atë kohë Vlora ndodhej nën pushtimin italian. Komanda italiane, që ia kishte frikën rebelimit, urdhëroi që në ceremoni të mos përdorej asnjë flamur shqiptar. Kjo ishte poshtëruese për ndjenjat e një populli patriot. Këshilli bashkiak i Vlorës këmbënguli në përdorimin e simbolit shqiptar. Komanda italiane e kuptoi mirë ultimatumin atdhetar dhe lejoi që gjatë ceremonisë arkivoli të mbulohej me flamurin shqiptar. Dhe ashtu u bë. Arkivoli u mbulua me flamurin e kuq me shqiponjën e zezë. Këtë flamur ia kishte dhuruar Ismail Qemalit duka i Monpasiesë në mars 1913, kur ai bëri një vizitë në Vlorë. Në ato ditë flamurin e mbante me vete djali i madh i Ismail Qemalit, Ethem Bej Vlora. Ceremonia e varrimit u bë me 12 shkurt 1919. Ishte e mërkurë. U mbajtën dy fjalime mbresëlënëse nga Jani Minga dhe nga Qazim Kokoshi. Mbas heshtjes u ekzekutua hymni mbretëror italian. Pastaj kortezhi i gjatë u nis për në Kaninë. Ishte ora dhjetë. Karroca ku ndodhej arkivoli tërhiqej nga gjashtë kuaj. Anash ecnin me ngadalë dy rreshta ushtarësh. Banda ushtarake ekzekutonte melodinë e përmortshme Jone të kompozitorit italian Petrella. Kortezhi prihej nga dymbëdhjetë kurora që mbaheshin nga Djelmoshat e Vlorës, të shoqërisë me po këtë emër. Kurorat ishin gjithë lule, nderim dhe dashuri nga populli i Vlorës, nga shkollat, nga shoqëria Djelmoshat e Vlorës dhe nga gazeta Kuvendi. Mbas këtyre vinte Shoqëria djaloshare. Pastaj ecte banda ushtarake që luante marshin funebër. Mbas bandës ushtarake ishin ushtarët e regjimentit 86 dhe reparti i mitralierëve italianë. Mbas këtyre ecte karroca me arkivolin e mbuluar me flamurin e kuq dhe shqiponjën e zezë, e nderuar dhe e ruajtur nga dy rreshta ushtarësh. Mbas karrocës ecte grupi i hoxhallarëve dhe mbas tyre të tre djemtë e Ismail Qemalit. Pastaj gjenerali Settimo Pacentini, kundëradmirali Lrubetti, autoritete ushtarake dhe civile të krahinës, paria e qytetit dhe e qarkut, qytetarët, nxënësit e shkollave dhe në fund ushtarët e kavalerisë. Përpara varrimit flamurin e morën djemtë e Ismail Qemalit, të cilin flamur e përdorën përsëri në rivarrimin e tij në Sheshin e Flamurit me 28 nëntor 1932. Mbas kësaj Ethem Bej Vlora e dhuroi flamurin për Muzeun Kombëtar.

Më 28 nëntor 1932, me rastin e 20-vjetorit të Pavarësisë, me kërkesën e popullit të Vlorës dhe me vendim të Qeverisë Mbretërore, trupi i tij u zhvendos në Vlorë, në lulishten e qytetit, në një varr monumental, vepër e skulptorit Odhise Paskali, aty ku më parë ishte shtëpia ku ai kish lindur dhe nga ku Shpalli Pavarësinë e Shqipërisë. Sot, përbri varrit të tij, ngrihet një monument madhështor, që simbolizon atë ditë nëntori, që do t’i jepte emrin e bukur atij sheshi të madh: “Sheshi i Flamurit”.

Pasardhësit e Ismail QemalitMë 1864, siç shkruan edhe veë, Ismail Qemali u martua me një grua nga Konica, e cila vdiq në vitin e parë të martesës, së bashku me vajzën (ndoshta gjatë lindjes). Më 1867, duke qenë me punë në Rusçuk (Bullgari), Ismail Qemali u dashurua me Kleoniqi Surmeli, e bija e Antonit, një fisnik grek nga Edirneja, nga familja e Vezirit të Madh, Ali Pasha Surmeli (Vezir i Madh 1694-95). Duke qenë se familja e vajzës, kryesisht e njerka, për shkak të ndryshimit të fesë, nuk ishte dakord që të martoheshin, Ismail Qemali, me njerëzit e tij të besuar, e rrëmbeu gruan e tij të ardhëshme dhe, po të njëjtën ditë, në prani të dëshmitarëve nënshkroi «kontratën e martesës» sipas të cilës, nga pikpamja islamike, hiqej çdo mundësi tjetër për një martesë të dytë. «Martesa ime,- shkruan Ismail Qemali,- me gjithë zhurmën që kishte shkaktuar, më dha shumë prova simpatie nga ana e miqve të mi». Me Kleoniqi Surmelin pati lumturinë, siç do shprehej edhe vetë, të kishte 10 fëmijë[15]: gjashtë djem: Mahmud bej Vlora(1871-1920), Tahir bej Vlora (1875-1932), Et’hem bej Vlora (1885-1937), Xhevdet bej Vlora (1888-1910), Qazim bej Vlora (1893-1953), Qamil bej Vlora (1895-1950) dhe katër vajza: Mevedet (1873-1954), Alije (xx-1955), Ylvije (xx-1934), një vajzë vdiq pak pas lindjes.

(Interpretuar nga Enciklopedia)