Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Akademiku i njohur, Rexhep Qosja, thotë se është në interesin e përgjithshëm të shqiptarëve të bashkohet Kosova me Shqipërinë. Madje, sipas tij, kjo është më e pranueshme edhe për fqinjët ballkanikë. “Për shqiptarët është shumë më mirë të jetojnë në një shtet më të madh e më të fortë sesa në dy shtete më të dobëta, më të varfra”, thotë akademiku Qosja, gjatë një interviste ekskluzive për “Shqip”. Në këtë intervistë, ai flet për Kosovën e pas 17 shkurtit, sfidat që e presin shtetin e ri, por edhe rreziqet e jashtme e të brendshme që i kanosen, qëndrimin e deritanishëm të Maqedonisë dhe Malit të Zi, por edhe të Rusisë, të cilin e konsideron “tregti politike”, punën e qeverisë “Thaçi”, pozicionin e hershëm e të tanishëm të Shqipërisë etj.
Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës shtet më 17 shkurt, pres që Kosova të bëhet vërtet shtet, të funksionojë si shtet i pavarur. Nëse i emërtojmë gjërat saktë, siç janë, do ta themi se Kosova është e pavarur vetëm nga Serbia, ndërsa vazhdon të jetë një lloj protektorati, por tani jo më i Kombeve të Bashkuara, po, kryesisht, i Bashkimit Evropian. Po, mirë, kjo e vërtetë, tani për tani, nuk do të duhej të na e prishte qejfin posaçërisht. Sovranitetet tradicionale të të vegjëlve kanë marrë fund në botën gjithnjë e më të globalizuar. Gati 7 muaj pas shpalljes së pavarësisë kanë filluar problemet e para: rikonfigurimi i UNMIK-ut, misioni EULEX dhe përplasjet e Zanierin, kërkesat për negociata të reja Beograd-Prishtinë dhe beteja e vazhdueshme diplomatike e Serbisë për të bllokuar procesin e njohjes së shtetit të pavarur të Kosovës.
Shqip: Ç‘po ndodh kështu? Pse kaq probleme? Ishin të pritshme reagime të tilla. Si e parashikoni situatën më tej?
Qosja: Meqenëse e njoh, besoj, çështjen e Kosovës jo vetëm nga ana politike, por edhe nga ana e historisë dhe e kulturës; meqenëse e njoh, besoj, çështjen e Kosovës në raportin me Serbinë, Malin e Zi, Maqedoninë dhe Shqipërinë, nuk do të thosha se Kosova ka hasur në aq shumë probleme pas shpalljes së pavarësisë. Nuk bëhet lehtë shteti. Dhe, Kosova nuk është shpallur lehtë shtet dhe nuk është reale të pritet që, vërtet, të bëhet lehtë shtet. Ka më vështirë dhe ka më keq. Po të mos ishin SHBA-të, problemet, me të cilat do të ballafaqohej Kosova e shpallur shtet, do të ishin shumë herë më të mëdha. Dhe, të gjitha këto, pra, nuk duhet të na befasojnë, kurse të na dëshpërojnë – kurrsesi.
Shqip: Para 17 shkurtit, ndarja e Kosovës po konsiderohej gjithnjë e më shumë si një variant i mundshëm. Për fat të mirë, nuk ndodhi. Por tani rreziku duket sikur është shtuar: protesta të serbëve në Mitrovicë, pushtime institucionesh zyrtare, zëra për krijimin e një grupi serb brenda strukturave shtetërore të sigurisë etj. Ç‘duhet të bëjmë për ta shmangur përgjithmonë një rrezik të tillë?
Qosja: Nocioni ndarje nuk e ka më kuptimin që e kishte deri tani. Është bërë nocion disi i përbërë. Mund të flitet për një ndarje të brendshme dhe një ndarje të jashtme. Enklavat serbe brenda Kosovës bëjnë jetë shoqërore, politike dhe administrative pothuajse ndaras pjesës tjetër të Kosovës. Mitrovica Veriore, që nga ditët e para pas Luftës, është e shkëputur prej Kosovës! Shtërpca po përpiqet të bëhet si Mitrovica Veriore. Çka do të thotë kjo? Do të thotë se Kosova jeton e ndarë përbrenda. Dhe, më tej: do të thotë se sovraniteti i mbikëqyrur, apo më qartë e thënë, sovraniteti i sunduar i Kosovës tani nga Bashkimi Evropian dhe SHBA-të nuk zbatohet plotësisht edhe mbi enklavat serbe dhe Mitrovicën Veriore! Sovraniteti i mbikëqyrur, i sunduar, i Kosovës në gjithë territorin e saj do të zbatohej po të ishin më të vendosur mbikëqyrësit e sovranitetit të Kosovës. Sa do të zgjasë gjendja e sotme, nuk mund ta di. E di se Serbia nuk do të lirohet as lehtë, as shpejt prej mitologjisë mesjetare për Kosovën. Nuk e di si do të jetë raporti i forcave në skenën politike botërore pas njëzet, tridhjetë a pesëdhjetë vjetësh, por e di se historia nuk ka marrë fund, dhe e di se rendi i tanishëm botëror nuk është i përjetshëm, dhe e di se do të ketë edhe rende të tjera botërore dhe, kam drojë, se në ndonjërin prej atyre rendeve të mëvonshme botërore, po të ketë raport të ndryshuar të forcave, në të cilin do të jenë të “shpërfillur” shqiptarët, mund të jemi të detyruar të ballafaqohemi prapë me Serbinë. Të mos e mendojmë këtë, domethënë të jetojmë sot për sot, domethënë të jetojmë pa shikim larghedhës dhe pa vizion për ardhmërinë tonë.
Shqip: Po ju përsëris një pyetje që jua pata drejtuar para shpalljes së pavarësisë: Ish-kryeministri i Kosovës, Bajram Rexhepi, para do kohësh propozoi shkëmbimin e pjesës veriore të Mitrovicës me Luginën e Preshevës. Si ju duket ky propozim? A është apo jo një “pazar” i arsyeshëm?
Qosja: Siç dihet, në çdo tregti marrin pjesë dy a më shumë palë. Një “pazar” i tillë do të ishte i arsyeshëm, i leverdishëm për ne, por jam i sigurt se nuk e pranon pala tjetër, e cila mendon se do të mbajë edhe Mitrovicën Veriore, edhe Luginën e Preshevës!
Shqip: Të flasim pak për fqinjët më të afërt. Serbia, ashtu siç pritej, nuk e njohu dhe nuk do ta njohë, sikurse është shprehur, pavarësinë e Kosovës. Por nuk e kanë njohur as Maqedonia dhe Mali i Zi. Sipas jush, cilat janë arsyet?
Qosja: Kur dëgjoj se çka flitet në institucionet politike e shtetërore në Tiranë dhe, pjesërisht, në Kosovë për politikën e Malit të Zi dhe të Maqedonisë ndaj Kosovës dhe Shqipërisë e, mandej, ndaj Serbisë dhe ishrepublikave të tjera të ish-Jugosllavisë, më duket se po dëgjoj njerëz që kanë zbritur prej Marsit, që nuk kanë as dijen më të paktë për politikën e deridjeshme të Malit të Zi e të Maqedonisë! Po nuk janë më shumë se tetë-nëntë vjet që Mali i Zi dhe Maqedonia ishin kundërshtare të zjarrta, të vendosura sa edhe Serbia, të idesë së pavarësisë së Kosovës. Ishin kundërshtare të zjarrta, të vendosura sa edhe Serbia, të kërkesave të ish-udhëheqjes kosovare për rikthimin e autonomisë së vitit 1974, mandej të kërkesave të lëvizjes studentore për republikë brenda Jugosllavisë, mandej të kërkesës për pavarësinë e Kosovës. Do të thoni: kanë ndërruar? Po, do të përgjigjem: e kanë ndërruar gjuhën. Tani edhe Mali i Zi, edhe Maqedonia flasin me gjuhë tjetër për Kosovën dhe për Shqipërinë shtetërore. Historia e re e Ballkanit dhe e Evropës, pas rënies së komunizmit, i ka detyruar edhe Malin e Zi, edhe Maqedoninë ta ndërrojnë gjuhën politike, dhe vetë politikën; por nuk jam i sigurt se e kanë ndërruar edhe zemrën. Retorika ndërrohet lehtë, kurse zemra shumë vështirë. Për këtë arsye them: nuk duhet të bëjmë ne trysni as mbi Malin e Zi, as mbi Maqedoninë që ta njohin pavarësinë e Kosovës. Nuk është kjo politikisht e mençme. Kosova e pavarur do të jetë e pavarur edhe pa njohjen e tyre. Mirë është për ne të na njohin, sepse i kemi fqinjë të parë dhe sepse atje jetojnë bashkëkombës tanë, por le të na njohin kur ta quajnë vetë të arsyeshme. Më në fund, edhe Mali i Zi, edhe Maqedonia, edhe Greqia do ta njohin Kosovën jo për shkak të Kosovës, jo për shkak të Shqipërisë a shqiptarëve, po për shkak të vetes. Kështu, për fatin tonë, i ka sjellë punët historia e re. Dhe, ky fat nuk do të duhej të na bënte shumë kërkues ndaj fqinjëve. Të mos e harrojmë atë të popullit: mos u kapardis kur të shkojnë punët mirë dhe mos u lig kur të shkojnë keq!
Shqip: Po Rusia, pse vazhdon të këmbëngulë në veton e saj, edhe tani që Kosova e ka shpallur pavarësinë dhe e kanë njohur gati 50 shtete? Shpresonit në ndonjë ndryshim të mundshëm pas rokadës Putin- Medvedev?
Qosja: Rusia është shtet i madh, e shtet i fortë dhe politika e jashtme, madje, as e brendshme, e shteteve të tilla të mëdha e të forta nuk ndryshon as lehtë, as shpejt. Ato bëjnë politikë të vijave të gjata, historike. Politikën e ndërrojnë lehtë e shpejt shtetet e vogla, të cilat jeta i shtrëngon të ndërrojnë fytyrën shpesh. Rusia është vëllai i madh i Serbisë dhe, siç është parë, nuk e ka harruar dhe nuk do ta harrojë vëllazërinë. Po nuk është kjo e vetmja arsye pse Rusia nuk e njeh Kosovën: arsye për këtë janë edhe interesat e saj gjeopolitike. Arsyen e dytë, pse nuk e njeh pavarësinë e Kosovës, Rusia e tregoi shumë shpejt në politikën ndaj Gjeorgjisë – në Osetinë e Jugut e në Abkhazi. Tani, mbasi e njohu pavarësinë e Osetisë së Jugut dhe të Abkhazisë, Rusia do të duhej ta njihte pavarësinë e Kosovës. Nuk e bën këtë, ndoshta, pa qenë e sigurt se vendet perëndimore do t‘i njohin Osetinë e Jugut dhe Abkhazinë. Tregti politike.
Shqip: A ka rreziqe që i kanosen shtetit të ri të Kosovës? Nëse po, ç‘rreziqe janë dhe si mund të shmangen?
Qosja: Më sipër fola për rreziqet që i vijnë dhe mund të vazhdojnë t‘i vijnë Kosovës shtet prej Serbisë, prej Mitrovicës Veriore dhe prej enklavave serbe, në qoftë se nuk e pranojnë bashkëjetesën qytetare në Kosovë. Këto rreziqe ne mund t‘i shmangim mbi të gjitha në bashkëpunim me SHBA-të dhe Bashkimin Evropian. Por, janë edhe disa rreziqe që Kosovës mund t‘i vijnë prej vetvetes. Me rreziqet e këtilla ne, zakonisht, nuk merremi dhe nuk dëshirojmë të dëgjojmë të flitet për to. Historia ka dëshmuar se rreziqet e brendshme për një shtet shpesh mund të jenë më shkatërruese se të jashtmet. I frikësohem shumë shtetit të kalbur përbrenda: të kalbur sidomos në pikëpamje morale, në pikëpamje shpirtërore, në pikëpamje kulturore, në pikëpamje juridike. I frikësohem shumë njeriut të pa ndërgjegje, njeriut të papërgjegjshëm në pushtet. I frikësohem shumë njeriut me mendje të rrudhur në pushtet. I frikësohet shumë njeriut primitiv në pushtet, që nuk sheh tjetërkënd pos të vetëve. I frikësohem shumë, sidomos, mafies politike në pushtet. Politika është kimi prishëse dhe, në të lehtë e shpejt prishen kur e kur edhe të qëndrueshmit e lëre më të gatshmit për prishje. Parandalimi i prishjeve të brendshme nuk është i lehtë, kurse shërimi prej tyre tepër, tepër i kushtueshëm. Ndihmona, Zot! Si mund të shmangen këto rreziqe të brendshme? Besoj se shmangen: me funksionimin e shtetit të së drejtës; me parandalimin e mundësive për privatizimin e shtetit; me një politikë sociale sa më të drejtë; me largimin prej politikës të të korruptuarve dhe të atyre që duan të bëjnë politikë shtetërore me farefis, me miq, me servilë, me grupe mafioze!
Shqip: Kosova ka tashmë Presidentin, Parlamentin, Kryeministrin dhe Qeverinë, bashkë me institucionet e tjera shtetërore. Si e vlerësoni punën e tyre të deritanishme? Po situata politike mos duket si e qetë apo është, vërtet, e tillë?
Qosja: Institucionet shtetërore të Kosovës, që kanë dalë nga zgjedhjet e fundit (e këto ishin zgjedhje në të cilat fituan ata që duhej të fitonin: çlirimtarët e Kosovës) siç po shihet i kanë filluar disa nisma që kanë ngjallur shpresa te qytetarët. Kanë filluar të veprojnë kundër disa të këqijave që kanë lëshuar rrënjë të thella në politikën, në ekonominë, në administratën tonë: e kanë filluar betejën kundër krimit të organizuar, korrupsionit, hajnisë, plaçkitjes. Kanë filluar të mendojnë për trajtim tjetër, më normal të arsimit, shëndetësisë, e mund të presim të fillojnë të mendojnë për trajtim më normal, ndryshe, edhe të shkencës dhe të kulturës. Por, a do të kenë mjaft kondicion? A do ta çojnë deri në fund betejën kundër këtyre të këqijave – e kjo është çështje tjetër. Do të shihet. E, për Kosovën dhe për ta është tepër e rëndësishme ta çojnë deri në fund këtë betejë, t‘i çojnë atje ku e kanë vendin të korruptuarit, hajnat, shpërdoruesit e detyrës. Është e rëndësishme që ekonominë, kulturën, shkencën, arsimin ta çlirojnë prej disa grupeve mafioze, që veprojnë si dorë e zgjatur e disa zyrtarëve dhe disa drejtuesve në institucione të larta të ekonomisë të shkencës, të arsimit e të kulturës. Është e rëndësishme ta privojnë pushtetarin dhe, në përgjithësi, nomenklaturën politike dhe shtetërore prej privilegjeve, që ia ka krijuar ajo vetes gjatë tetë viteve të shkuara. Është e rëndësishme që Qeveria, Kuvendi, t‘i kenë duart e pastra dhe duarpastër të dalin para popullit dhe para të huajve. A do të ngjajë kjo – do të shohim. Uroj të mos kemi nevojë të mendojmë, të flasim e të shkruajmë për këta të sotmit, si për ata që i bënë shpurat e veta nga pesëdhjetë metra të gjata, që deshën ta bëjnë Kosovën me Shtëpi të bardhë, si ajo e Titos në Beograd, që deshën ta bëjnë Kosovën me Ditën e Presidentit, siç ishte Dita e stafetës së Titos, si ata që deshën funksionarëve t‘u bëjnë pallatin e punës, të pushimeve e të luksit në Gërmi, si ata që me mjetet publike të Kosovës bënë shtëpi për vete që, mandej, me para publike e zgjeruan edhe më, si ata që duke shpërdorur detyrën u bënë shpejt e lehtë pasanikë të mëdhenj në kushtet e Kosovës së varfër. Në politikë, si edhe në çdo punë tjetër, është e rëndësishme si e fillon; por edhe më e rëndësishme është si e vazhdon dhe e përfundon punën. Do të shohim si do ta vazhdojnë këta që e filluan mirë. I sigurt nuk jam plotësisht në pastërtinë e vazhdimit të tyre.
Shqip: Cila është e ardhmja e shtetit të Kosovës në raport jo vetëm me Shqipërinë, por edhe me Maqedoninë, Serbinë apo dhe Malin e Zi, duke pasur parasysh se në këto vende jetojnë shumë shqiptarë?
Qosja: Marrëdhëniet e Kosovës dhe të Shqipërisë, të Shqipërisë dhe Kosovës, janë një çështje e veçantë. Çfarë do të jenë marrëdhëniet midis tyre, çfarë cilësie dhe çfarë qëllimi historik do të kenë ato marrëdhënie duhet të mendojnë bashkë klasa e tyre politike dhe intelektuale – të mendojnë dhe të vendosin në pajtim me vullnetin e popullit të tyre. Marrëdhëniet e Kosovës me Maqedoninë, me Malin e Zi dhe me Serbinë nuk varen vetëm prej Kosovës po dhe prej Maqedonisë, Malit të Zi dhe Serbisë, si dhe prej shqiptarëve që jetojnë në këto shtete. Koha e ardhshme mund të sjellë shikime të reja, qëllime të reja dhe marrëdhënie të reja në Ballkan. Mund të mendohet se ndryshimet gjeopolitike në Ballkan nuk kanë marrë fund; rikonstruktimi i hapësirës ballkanike, duket, mund të vazhdojë ende.
Shqip: A na duhet një platformë e veprimit ndërshqiptar dhe e integrimit të faktorit shqiptar në Ballkan?
Qosja: Nuk ka dyshim se rrethanat ndërkombëtare në fund të shekullit XX dhe, tani, në fillim të shekullit XXI e kanë favorizuar dhe vazhdojnë ta favorizojnë faktorin shqiptar. Kjo kohë i ka sjellë popullit shqiptar mundësi që nuk i ka pasur prej shekullit XV e këndej. Do t‘i shfrytëzojnë shqiptarët këto mundësi për t‘u konsoliduar si komb, për t‘u zhvilluar, për të përparuar, për t‘u rritur në pikëpamje politike, ekonomike, kulturore dhe qytetëruese – për t‘u bërë një komb, vërtet, modern, varet shumë, shumë prej tyre. Kemi njerëz mendjeshkurtër që faktorin shqiptar, dhe Kombin shqiptar, duan ta fragmentarizojnë, por kemi edhe njerëz me shikime të tjera, historike. Pa politikë të integrimit të faktorit shqiptar këto mundësi nuk do të shfrytëzohen. Është e vërtetë se në Kosovë, më hapur se në Shqipërinë shtetërore, po rritet grupi i separatistëve, që synon t‘i largojë sa më shumë shqiptarët e Kosovës me ata të Shqipërisë. Në disa fakultete, në Akademinë e Shkencave e të Arteve të Kosovës e në disa institucione kulturore veprojnë disa vetje që e kanë gjetur edhe realizimin intelektual, edhe leverdinë në atë separatizëm brenda kombit shqiptar. Ç‘është e vërteta, këtë ideologji të tyre paramoderne, prapakthyese, e nxisin disa qarqe të jashtme dhe, duket, ndonjë ambasadë në Prishtinë. Mund të jetë se edhe institucionet shtetërore të Kosovës përjetojnë trysni për t‘i ndarë edhe kombëtarisht Kosovën e Shqipërinë!
Shqip: Nuk keni hezituar të shpreheni mbi bashkimin e shqiptarëve, e më konkretisht të Kosovës me Shqipërinë. Po ju citoj: “Do të ndodhë një ditë, sado që po shtohet numri i feudalëve dhe i bujkrobërve të tyre, që e kundërshtojnë deri në vetëmohim një ide të tillë”. I qëndroni ende këtij mendimi dhe pse? Më mirë dy shtete shqiptare në rajon apo një dhe më i madh e më i fortë?
Qosja: Si të mos e kem edhe më tej, gjithnjë, këtë mendim. Është interes historik, është interes jetësor, është interes ekonomik, është interes i përgjithshëm i shqiptarëve që të bashkohet Kosova me Shqipërinë. Për shqiptarët është shumë më mirë që të jetojnë në një shtet më të madh e më të fortë sesa në dy shtete më të dobëta, më të varfra. Kjo është më e pranueshme, besoj, edhe për fqinjët ballkanikë. Më në fund, Kosova gjithmonë, deri në vitin 1912, i ka takuar asaj tërësie gjeografike dhe etnike që është quajtur Shqipëri. Vetëm ashtu, të bashkuar, shqiptarët bëhen, vërtet, të zhvilluar, të fortë, në Ballkan. Vetëm ashtu ata do të mund të arrijnë që të shtojnë vlerat e tyre të përgjithshme dhe të lirohen prej të këqijave. Kosova do ta lironte Shqipërinë prej të këqijave tipike për të, e Shqipëria Kosovën prej të këqijave tipike për Kosovën.
Shqip: Normalisht, Plani i Ahtisarit u konsiderua dhe, siç po duket, konsiderohet ende i mirë. Por seç kanë filluar të dalin ca probleme të vogla. A mund të kishim një më të mirë se ai?
Qosja: Lëvizja Vetëvendosja i ka bërë një përimtim të bindshëm dhe në pjesën më të madhe të pikave plotësisht të drejtë atij Plani. Ai është Plan që e lejon federalizmin apo, madje, konfederalizimin e Kosovës. E federalizimi a konfederalizimi i Kosovës nuk do parë si ai i Zvicrës. Ky i Kosovës është plot me rreziqe për nesër. Kjo domethënë se mund të kishim një plan më të mirë se ai. Po, siç dihet, Ahtisari nuk e kishte lehtë: prej tij pritej të bënte një Plan që do t‘i bënte qejfin krejt botës dhe babait! Sigurisht, për interesa dhe arsye të ndryshme, ka spikatur roli i SHBA dhe i Evropës në përkrahje të pavarësisë.
Shqip: Analistë të shumtë po vërejnë një tërheqje disi të pashprehur të Shteteve të Bashkuara dhe angazhim paksa të dukshëm të institucioneve evropiane. Pse ky ndryshim rolesh?
Qosja: Kosova është në Evropë dhe një ditë, të shpresojmë jo shumë vonë, do të pranohet në Evropën e Bashkuar. Tani mbasi në pjesën më të madhe është kryer puna, është kryer në radhë të parë në sajë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, ato – SHBA-të mund t‘i lënë më shumë mbikëqyrje, e kjo mbikëqyrje do të thotë sovranitet, Evropës në Kosovë. Por faktori amerikan, politika amerikane, mbetet këtu edhe nëse zvogëlohet prania e amerikanëve në Kosovë. Nuk i mendoj mirë punët e Ballkanit pa Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Qosja: Meidani dhe Godo, jashtëzakonisht parimorë
“Midis pavarësisë e pushtetit, Berisha zgjodhi rrugën e dytë”
Shqipëria ka pasur një rol jo fort të ekspozuar ndaj çështjes së Kosovës. E ka mbështetur fort, por duke dashur të mos krijojë probleme, ka mbajtur qëndrim të moderuar. I pyetur se si i duket pozicionimi i Shqipërisë përballë Kosovës dhe ç‘mbetet për t‘u përmirësuar midis nesh, akademiku Qosja përgjigjet: Çka ka më të vetëkuptueshme se populli shqiptar në Shqipëri ta dëshirojë dhe ta mbështesë pavarësinë e Kosovës. Dhe, kjo është politikisht dhe moralisht e arsyeshme, e natyrshme, e domosdoshme. Ashtu e ka përkrahur lirinë e vëllezërve të vet. Dhe, ashtu përkrahet një zgjidhje politike kombëtare në Ballkan, me të cilët përmbushen interesa jetësore, historike, të përshtatshme dhe të ardhshme të popullit shqiptar në Kosovë, të popullit shqiptar në Shqipëri dhe të popullit shqiptar në Maqedoni, në Mal të Zi e në diasporë. Përkrahja e Shqipërisë ndaj Kosovës dhe pavarësisë së saj është shprehur fuqishëm, sidomos në prag të Luftës dhe, mandej, gjatë Luftës. Pa Shqipërinë nuk do të mund të bëhej lufta çlirimtare në Kosovë, pa dyshim, dhe pa Shqipërinë nuk do të mund të mbahej UÇK-ja. Të gjitha këto që thashë nuk duan të thonë, ndërkaq, se forcat politike, në Shqipëri, të rreshtuara njëra kundër tjetrës në luftën politike për pushtet, nuk kanë treguar dobësi, më të vogla a më të mëdha në qëndrimet ndaj Kosovës, të cilat në shkencën historike do të shpjegohen në të ardhmen. E di, personalisht, se ish-kryetari i Shqipërisë, Rexhep Meidani, kryetar i Shqipërisë në çastet vendimtare për luftën në Kosovë dhe për pavarësinë e Kosovës, dhe kryetari i Këshillit për Politikë të Jashtme të Kuvendit të Shqipërisë, Sabri Godo, ishin jashtëzakonisht parimorë dhe të palëkundshëm, të pakompromis në përkrahjen politike, diplomatike dhe tjetër të Kosovës e të luftës së saj. Dhe, e di, personalisht se ish-kryetari i Shqipërisë, Sali Berisha, ka bërë shumë varavinga në politikën e tij ndaj Kosovës dhe lëvizjes kombëtare në Kosovë dhe këto varavinga të tij, për të cilat kam shkruar (në librin Fjalor demokratik) kushtëzoheshin prej luftës së tij për pushtet në Shqipëri.
Jo njëherë ai e ka varrosur idenë e pavarësisë së Kosovës, i bindur se ashtu po përkrahej e lavdërohej prej disa faktorësh ndërkombëtarë. E kam të ruajtur deklaratën e Lordit Kerington, në të cilën ai theksonte: Shqipëria ka kryetarin që është kundër kërkesave për pavarësi të Kosovës, sepse ato kërkesa nuk i përkrahin as faktorët ndërkombëtarë! Kush nuk e di sot se ky ish-kryetar i Shqipërisë e furnizonte Serbinë e Millosheviçit me naftë kur OKB-ja e kishte vënë në bllokadë dhe kush s‘e di se ai ishte kundër Konferencës së Rambujesë. Dhe kundër bombardimeve! E të mos flas tani për disa veprime të tij nëntokësore, për të cilat është marrë vesh tani vonë. Unë, natyrisht, nuk e them se ai ishte deri në fund kundër pavarësisë së Kosovës, por them se midis pavarësisë së Kosovës dhe pushtetit të tij në Shqipëri, ai zgjidhte të dytën! Me pyesni se çfarë më duket pozicionimi i Shqipërisë përballë Kosovës sot? Eshtë pozicionim, kryesisht, i dëshiruar. Po të mos harrojmë: edhe sot, si deri sot, pozicionimi i Shqipërisë shtetërore ndaj Kosovës varet nga politika amerikane dhe evropiane ndaj Kosovës. Çfarë ka për të përmirësuar midis nesh? Shumë. Shumë. Shqipëria dhe Kosova nuk e kanë përcaktuar ende në asnjë pikë politikën e ndërsjellë ndaj ardhmërisë së tyre. Po, kjo është një temë e madhe, për të cilën duhen organizuar debate në media dhe tubime shkencore.
Qosja: Berisha, tirani në 99 mënyra
Akademiku i njohur i Kosovës, Rexhep Qosja, shprehet shumë i shqetësuar për atë që ai e konsideron si “dhunë politike”. Sipas tij, Kryeministri i Shqipërisë, por edhe Kryetarja e Kuvendit, e cila “e ka mësuar prej tij (Berishës) dhunën politike”, po “ndotin Parlamentin” dhe po “fyejnë qytetarët shqiptarë”.
Në pjesën e dytë të intervistës ekskluzive për “Shqip”, Qosja i referohet më së shumti sherrit Berisha-Balla në Kuvend, pak kohë më parë. Por flet edhe për zhvillimet në Shqipëri, simpatinë e dikurshme për Presidentin aktual, Bamir Topi dhe dëshpërimin e mëvonshëm prej tij. Akademiku shigjeton ashpër politikën dhe politikanët shqiptarë, ndërsa këshillon opozitën të bashkohet, nëse dëshiron vërtet t‘i fitojë zgjedhjet e ardhshme. “Edi Rama nuk po tregohet sa pritej prijës i suksesshëm i Partisë Socialiste. Harxhohet shumë, pa ndërprerje, në fjalë. Flet mirë, me argumente, i sistemon mendimet, i shpjegon çështjet arsyeshëm. Është gojëtar. Si mjeshtër i fjalës do të ishte eseist i çmuar. Edhe ashtu ka dhunti krijuese. Politika nuk bëhet vetëm me fjalë”, thotë Qosja. Sipas tij, edhe Ilir Meta, kreu i LSI-së, është një figurë e rëndësishme politike. Racional, i sistemuar në mendime, por veprues dhe këmbëngulës. Pa vendosmërinë e tij dhe të kryetarit të Partisë Socialdemokrate, Skënder Gjinushi, opozita e sotme nuk do të ishte fare opozitë”. I pikëlluar nga tragjedia e Gërdecit, teksa flet edhe për fajtorët, profesor Qosja i referohet edhe traditës zakonore, edhe ligjit bashkëkohor. “E tregojnë shkoqur fajtorin: Ai është shteti shqiptar, qeveria shqiptare”.
Shqip: Profesor, kur e keni vizituar për herë të fundit Shqipërinë? Dhe, ç‘ndryshime keni vënë re?
Qosja: Në Shqipëri, për herë të parë, isha në janar të vitit 1970 e për herë të fundit para më tepër se tre vjetësh. Kur isha, para më tepër se tre vjetësh, kam parë shumë ndryshime. Në të vërtetë edhe Shqipëria, edhe Kosova, edhe shqiptarët kudo në Ballkan vetëm tani po urbanizohen si duhet e sa duhet. Në Shqipëri (si edhe në Kosovë) po ndodh një ndërtimtari e madhe dhe e shpejtë, me vlera të dukshme dhe me dobësi të dukshme arkitekturore, artistike. Po zhvillohen qendrat e qyteteve e po harrohen anët; po zhvillohet qendra e Shqipërisë e po harrohen anët. Kam lindur e jam rritur jo shumë larg Vermoshit dhe miqtë e atjeshëm më thonë se Vermoshi ka mbetur ai që ishte në vitin 1945. As komunizmi, as demokracia nuk u lodhën për të – aspak. Kështu po zhvillohet e gjithë Shqipëria: me dallime tepër të mëdha. Kemi qendrat e qyteteve, po thuhet, gjithnjë e më evropiane dhe kemi anët, disa dhjeta metra larg qendrave – më keq se ballkanike, si përpara. Kemi disa mijëra politikanë e tajkunë, që janë bërë milionerë, dhe kemi disa miliona të varfër ose shumë, shumë të varfër. Kemi disa mijëra me nga disa punë dhe kemi qindra e qindra mijëra të lënë në mëshirë të Zotit – pa punë! Domethënë: Shqipëria (dhe Kosova) zhvillohen pa aspak drejtësi sociale!
Shqip: Si dhe sa i ndiqni zhvillimet aktuale politike, ekonomike dhe shoqërore në Shqipëri? Cili është mendimi juaj për to?
Qosja: I ndjek aq sa më bëjnë të mundshme televizionet shqiptare dhe interneti. I përcjell në vazhdimësi. Jam natyrisht i gëzuar pse zhvillime të dëshiruara ndodhin dhe i dëshpëruar pse ato zhvillime aq shpesh shoqërohen nga jo pak të këqija.
Shqip: Keni qenë shpesh kritik me mënyrën e drejtimit të shtetit shqiptar pas viteve ‘90. Jeni shprehur se “monizmi totalitar është zëvendësuar nga pluralizmi i totalitarizmave”. Pse? Çfarë ka çaluar në drejtimin e shtetit?
Qosja: Në krye të punëve politike dhe shtetërore të Shqipërisë, sipas bindjes sime, me disa përjashtime, janë gjetur njerëz, të cilët, në thelb, i kanë sjellë dëm Shqipërisë. Jam i bindur se vlerësimi i rolit të tyre në një të ardhme, të liruar prej pasioneve të sotme partiake dhe prej instant-analistëve të sotëm, do të jetë katastrofal. Shqipëria vazhdon të jetë nga ato shtetet që politikologët e quajnë shtet i privatizuar. Instant-analistët, që e arsyetojnë çdo nomenklaturë politike, së cilës ia kanë shitur shpirtin, thonë: po, Shqipëria është zhvilluar shumë gjatë këtyre viteve. Po, është zhvilluar! Ai është zhvillim i natyrshëm, i domosdoshëm, si bari që gjelbëron në pranverë, si të mbjellat që piqen në verë. Por, të bëjmë pyetjen: ku do të ishte sot Shqipëria pa patologjinë e tyre politike dhe qeverisëse? Shumë më përpara. Ndoshta në BE.
Shqip: Në këndvështrimin tuaj, me ç‘notë do ta vlerësonit shkallën e demokracisë në Shqipëri? A ka ndonjë ngjashmëri edhe në Kosovë kjo mënyrë e të drejtuarit të shtetit në Shqipëri?
Qosja: Shqipëria është demokratike vetëm nga jashtë. Ka shumë parti, ka shumë media dhe ka zgjedhje, formalisht, të lira. Brendësia e saj politike e shtetërore, thelbi i saj, as përafërsisht nuk është demokratike. Në qoftë se demokracia, megjithatë, është marrëdhënie, dhe ligj, zbatim ligji, në qoftë se demokracia pashmangshëm e nënkupton funksionimin e shtetit të së drejtës, Shqipëria as përfaqërisht nuk mund të quhet shtet demokratik. Në brendësinë e vet, në thelbin e vet, në përbërjen e vet të brendshme, ajo është shtet brutal, shumë brutal, shtet me shumë dhunë, shumë shpërdorime, shumë cenime të Kushtetutës e të ligjeve dhe shtet me frikë. Nuk po paraqes tani këtu një varg të dhënash mbi sjelljet e qeverisë dhe në qeveri, mbi sjelljet e Kuvendit dhe në Kuvend, mbi sjelljet e partive dhe në parti, që e dëshmojnë këtë brutalitet kundërdemokratik. Po e paraqes vetëm një të dhënë. Diku nga fundi i janarit të këtij viti, pohimit të një deputeti se një familjar i Kryeministrit të Shqipërisë mund të jetë pronar i një kazinoje, Kryeministri do t‘i përgjigjet sa vijon: “Do ta mësosh mirë si ta qepësh gojën, mor rrugaç. Do ta heq imunitetin mor horr, mbaje mend do të çoj në gjykatë! “Dhe më tej: “Të jesh i bindur ti se ta bëj fytyrën si këpuca, po të lakoj emrat e familjarëve të tu. S‘të thotë kush ty këtu se në ‘iks‘ bordello janë kapur njerëzit e tu, që në filan bordello janë kapur ato kuplarat e tua. S‘të thotë dot njeri këtë, as për lidhjet e tua me kuplarat. Do dalësh nga Parlamenti sa herë të shpifësh, se ti je budalla, ke edukatë kanalesh or horr, or njeri kuplarash!”. Dhe, më tej: “Kur të përmendësh Sherefedinin të lash gojën, sepse emrin e tij nuk mund ta ndotësh as ti dhe as ata që shkruajnë këto shpifje, që si moldave goditen me nallane nëpër pub-e!!!”.
Shqip: Gjashtë muaj më vonë, i njëjti Kryeministër, të njëjtit deputet, në të njëjtin Kuvend i drejtohet kështu: “Jot motër dhe jot shoqe çfarë do bëhet?… Jot motër, çfarë do bëhet?… Ç‘do bëhet, fundërrinë, jot motër?… Prostitutë motelesh do bëhet?..”.
Qosja: Të njëjtën ditë, në të vërtetë të njëjtën natë, në të njëjtin Kuvend, Kryetarja e këtij Kuvendi, çohet në ndihmë të Kryeministrit, prej të cilit e ka mësuar dhunën politike dhe gjuhën politike dhe thotë: “Në fakt, ky e meriton me e kap për zhelesh, e jashtë!… Nxirreni jashtë atë zotërinë, nxirreni jashtë! Zotëri kape jashtë e nxirre! Vagabond! Ik andej! Ik! Del jashtë! Edhe nuk hyn më…” ! Tani ju pyes: në cilin Kuvend, të cilit shtet, në këtë planet, mund të dëgjohet diçka e këtillë? Jam i bindur, askund. As në Evropë, as në Azi, as në Afrikë. Për shtatë shekuj demokraci në Angli, konflikti më i ashpër në Kuvendin britanik konsiderohet ky: një deputet, me nofkën Shtylla, i thotë deputetit tjetër (nuk e di sigurt nëse atëherë ishte Kryeministër) Uinston Çërçill, mbasi ky e kalon kohën prej tre minutash për diskutim: “Le të shkojë në vend bulldogu!”. Çërçilli do t‘i përgjigjet gjakftohtë: “Po zotëri, unë po e ndërpres fjalën dhe po shkoj, por ju duhet ta dini çka bën bulldogu kur shkon te shtylla”! Natyrisht, ne nuk mund të kërkojmë prej Kryeministrit tonë, as prej Kryetares së Kuvendit tonë, të kenë as mendjen e Çërçillit, as kulturën e Çërçillit, as mentalitetin e tij a të deputetëve të tjerë britanikë. Por, ne mund të kërkojmë dhe duhet të kërkojmë prej Kryeministrit dhe Kryetares së Kuvendit të mos ndotin ashtu Kuvendin e Shqipërisë, të mos fyejnë ashtu Shqipërinë e shqiptarët. Të mos ushtrojnë aso dhune dhe të mos i bëjnë aso kërcënimesh një qytetari të Shqipërisë. Kryetari, Kryeministri, kryetari a Kryetarja e Kuvendit kudo në botë zgjidhen, përpos të tjerash, edhe për arsye se janë dëshmuar si tolerantë, të përgatitur të durojnë mospajtime, kritika, ironi, cinizëm në fjalët e opozitës apo të qytetarëve.
Atje, në atë vend, ku është e mundshme që Kryeministri dhe Kryetari i Kuvendit të flasin me aso gjuhe në Kuvend; atje, në atë vend, ku Kryeministri dhe kryetari i Kuvendit i kërcënohen ashtu deputetit, atje, në atë vend, nuk ka demokraci. Jo dhe jo. Atje, në atë vend, të drejtat njerëzore, liritë qytetare, nëpërkëmbën, shkelen gjithsesi dhe me gjithçka! Atje, në atë vend, ku ashtu egër, brutalisht, fyhet një deputet, familja e tij, një qytetar, familja e tij, atje, në atë vend, nëpërkëmben, shkelen, përbuzen të gjitha të drejtat, liritë, të gjitha vlerat njerëzore.
Merreni me mend: po të ishte konteksti politik i Shqipërisë, konteksti evropian dhe botëror i Shqipërisë së sotme, “demokratike”, ai që ishte i Shqipërisë komuniste, çka do të bënin Kryeministri dhe Kryetarja e Kuvendit të tij! Mendoni se dhuna e tyre mbi qytetarët do të ishte më e paktë se në kohën e komunizmit? Jo. Do të ishte edhe më brutale. Enver Hoxha ishte diktator, por më i kulturuar se këta “demokratë”. Kryeministri i Shqipërisë sot ushtron tirani në 99 mënyra. Sa kolegë nga Tirana më kanë thënë: qytetarët shqiptarë janë të frikësuar shumë. Berisha i qet prej pune për asgjë, ua qet prej punës djalin, vajzën, nusen, dhëndrin, nipin, mbesën. Ai të shkelë me njerëzit e tij!
Ju më pyesni nëse ka ngjashmëri midis kësaj mënyre të qeverisjes në Shqipërinë shtetërore me qeverisjen në Kosovë. Edhe në Kosovë, në qeverisje, ka padrejtësi, e shantazhe e të këqija të tjera të ndryshme, por asi brutaliteti, aso dhune, nuk ka. Fyerjet e tilla familjare në Kosovë do të përfundonin me viktima. Kam dëgjuar njerëz të politikës në Kosovë duke thënë: “Çfarë njeriu është ai Balla që duron aso fyerjesh të familjes para syve të krejt Shqipërisë?! Në Evropë, me shekuj, për fyerjen më të vogël nderi është mbrojtur në dyluftim, kurse sot mbrohet me ligje, e në Shqipëri sot – në asnjë mënyrë”!
Shqip: Duket se jeni pesimist për faktin se ende nuk kemi arritur të ndërtojmë një shoqëri qytetare. Çfarë na mungon për ta përmbushur këtë detyrë? I kujt është faji: i klasës politike që na ka drejtuar apo që na drejton tani, apo i yni, i popullit?
Qosja: Fakti se Kryeministri dhe Kryetarja e Kuvendit mund ta përbaltin një qytetar në Kuvend, para syve të krejt popullit, pa pësuar kurrfarë pasojash ligjore, kushtetutare, flet shumë edhe për opinionin, edhe për ne – të gjithëve. E tillë është gjendja jonë shpirtërore dhe morale! Në Evropë, pas një paraqitjeje të tillë edhe Kryeministri, edhe Kryetarja e Kuvendit do të detyroheshin prej opinionit të largohen nga qeveria dhe Kuvendi – them përgjithmonë. Nuk janë parlamentet e shteteve hane, ku mund të flitet gjithçka, të përdoren gjithfarë fjalësh, të fyhet e dhunohet tjetri. Qeveria dhe Kuvendi janë institucione ku përfaqësohet jo vetëm politika e popullit, por edhe nderi e dinjiteti i tij. E Kryeministri i Shqipërisë në vazhdimësi po e bën Kuvendin e Shqipërisë institucion-shembull të shoqërisë pa etikë. Në një shtet me qytetari të vërtetë dhe me intelektualë të vërtetë, me intelektualë të vërtetë e jo koniunkturistë që fërkojnë duart para dhunëtarëve politikë, skandale të tilla tiranike s‘mund të ndodhin.
Shqip: Kjo do të thotë rrugë e gjatë për të hyrë në BE apo jo?
Qosja: Mund të jetë e gjatë dhe mund të mos jetë shumë e gjatë rruga jonë për të hyrë në Evropë. Evropa është shumë praktike. Dhe është Zonjë e Madhe. Nuk ka qenë kurrë pa shërbëtorë kjo Zonjë. Çka mendojmë ne? Se Evropa do të na veshë me mëndafshet e brokatet e saj dhe do të na stolisë me margaritarët dhe diamantet e saj? Jo. Jo. Ne, me disa nga ballkanasit e tjerë, do të jemi shërbëtorët e Zonjës, të heshtur e të përulshëm. Se ashtu e meritojmë. Ashtu, thonë shkodranët, i meriton mushka drutë. A mund t‘i trajtojë Evropa më dinjitetshëm ata, të cilët lejojnë që Kryeministri dhe Kryeparlamentarja ta bëjnë çka po e bëjnë Kuvendin e popullit? Jo.
Shqip: Profesor, korrupsioni dhe krimi i organizuar konsiderohen nga pengesat kryesore që e mbajnë Shqipërinë larg Unionit Evropian. Sa kanë në dorë qytetarët dhe sa qeveria për t‘ia pastruar sadopak këto njolla?
Qosja: Nuk janë korrupsioni dhe krimi i organizuar vetëm njolla: ato janë e keqe e madhe e shoqërisë. Ato janë dëshmi për shpërdorimin e egër të demokracisë dhe ato janë pengesë e madhe për zhvillimin e demokracisë. Qytetarët kanë shumë në dorë për të mënjanuar të korruptuarit prej politikës. Populli është i vetmi sovran dhe ky sovran, po doli i vendosur në rrugë me emrat e të korruptuarve në gojë, ata do të fluturojnë menjëherë prej kabineteve të tyre dhe prej politikës. E qeveria? Edhe qeveria mund të bëjë sa populli për parandalimin e korrupsionit dhe mënjanimin e të korruptuarve. Po, si? Si, nëse edhe vetë është deri në fyt e korruptuar. Sorra sorrës nuk ia nxjerr sytë. Është Kushtetuta. Janë ligjet. Zgjidhet prokurori që do të merret vetëm me luftën kundër korrupsionit. Krijohet organi që hulumton konfliktin e interesave i përbërë prej njerëzish të institucioneve shtetërore, të organizatave të pavarura, të shkencës e të kulturës.
Dhe, ashtu hapet fronti kundër korrupsionit e krimit të organizuar. Me rekomandimet e këtij organi hetohet pasuria e të pasuruarve për shtatë-tetë a dhjetë-pesëmbëdhjetë vjet. Milionerëve të pasuruar me korrupsion u merret, u nacionalizohet, pasuria. Dhe, u krye puna. A do të ketë më të tillë që do të vazhdojnë të vjedhin kur e dinë se pasuria e krijuar me hajni do t‘u merret dhe ata do të përfundojnë në burg?! Jo. E ka të pamundur ta zbatojë këtë procedurë qeveria! Pse? Sepse së pari, do të duhej të pajtohej me hetimin e pasurisë së anëtarëve të vet të të gjitha qeverive që 17-18 vjet. Dhe, të politikanëve të tjerë të pasuruar turr. Dhe, ky hetim i pasurisë së tyre do të sillte nacionalizimin e pasurisë dhe burgosjen e kush e di sa vetave. E, këtë nuk e bëjnë. Pse të vetëvriten!? Këtë nuk e bën Qeveria. Pse të bëjë vetëvrasje politike e morale!? Evropa e ka të vështirë të pranojë në familjen e vet vende që kryesojnë në listat e shteteve më të korruptuara të planetit.
Shqip: Duket sikur Evropa po luan rolin e njerkës me Shqipërinë. P.sh., Bullgaria nuk është se e zgjidhi problemin e korrupsionit apo të krimit të organizuar që u pranua në BE. Sa të vërtetë ka në këtë konstatim?
Qosja: Pse Bullgaria aq lehtë u pranua në BE? Së pari, shteti bullgar kur u pranua në BE as përafërsisht nuk ishte aq rëndë i sëmurë sa shteti shqiptar – as nga sëmundja e korrupsionit. Dhe, e dyta, Bullgaria është shumë afër Rusisë, është në pozitë shumë më strategjike se Shqipëria dhe duhej të ishte në Bashkimin Evropian sa më parë edhe për këtë arsye. E përsëris: Evropa e mençur është shumë praktike.
Shqip: T‘i kthehemi politikës në Shqipëri. Që prej më shumë se një viti kemi një President tjetër, zotin Bamir Topi, i cili, përkundër disa parashikimeve, ka mundur t‘u qëndrojë fort presioneve politike të ardhura në të shumtën e rasteve nga partia që e zgjodhi. Si e vlerësoni punën e tij të deritanishme?
Qosja: E kam thënë edhe herë tjetër dhe, tani, po e përsëris se kryetarin e tanishëm të Shqipërisë, Bamir Topin, prej se ishte nënkryetar në Partinë Demokratike e kam shikuar me një mirëkuptim dhe, madje, simpati. Bamir Topi dhe Besnik Mustafai, me maturinë e tyre më dukeshin përjashtime të dëshiruara e të çmuara në Kryesinë e kësaj partie. Paraqitja e tij në Kosovë, ndërkaq, më ka dëshpëruar. Kam parë se ndikohet lehtë, se në sjelljen e tij mund të lënë gjurmë lehtë demagogët e ndryshëm të partishëm. Nuk e them se u qëndron fort trysnive të ardhura prej Kryeministrit dhe sejmenëve të tij. Është përpjekur t‘u qëndrojë, por jo deri në fund, dhe, madje, jo aq sa i jep të drejtë Kushtetuta. Po të ishte kryetari i Shqipërisë, Bamir Topi, parimor e i vendosur sa i bën të mundshme Kushtetuta, po të ishte i fortë sa do të duhej të ishte i fortë kryetari i shtetit, po të ishte i vendosur ta shikojë plotësisht i liruar prej përkatësisë partiake njëmendësinë shqiptare, interesin e gjithë qytetarëve të Shqipërisë, Kryeministri nuk do të mund të luante vallen që po e luan: vallen e shkeljes së ligjeve, shkeljes së Kushtetutës, nëpërkëmbjes së Kuvendit, fyerjeve të hatashme të Akademisë dhe të anëtarëve të saj. E të tjera. E të tjera.
Shqip: E kritikoni shpesh Berishën, edhe kur ishte President, edhe kur ishte në opozitë, dhe tani si Kryeministër. Një pyetje më e shkoqur: jeni takuar ndonjëherë me të? Ç‘marrëdhënie keni pasur dhe keni tani me të? Nëse keni pasur raporte të mira, pse u keqësuan ato?
Qosja: Me Kryeministrin e tanishëm të Shqipërisë, Sali Berisha, nuk kam pasur kurrë marrëdhënie as të mira, as të këqija; e kam takuar dy herë, gjatë dy ditëve, në fillim të vitit 1991. Me profesorët Idriz Ajeti, Hajrullah Gorani dhe Ramiz Kelmendi, me ftesë të një grupi intelektualësh nga Shqipëria, ishim në Tiranë, në përpjekje për të paqësuar forcat e kundërta politike, të cilat ishin futur në luftë politike, në urrejtje, në konflikt të papërmbajtur, që rrezikonte qëndrueshmërinë dhe paqen e Shqipërisë. Synonim të arrihej një pajtim midis tyre. Komunizmi kishte rënë dhe krejt kjo, natyrisht, ishte në interesin e partive të reja, në radhë të parë të Partisë Demokratike dhe të krejt popullit shqiptar.
Ai që nuk e pranoi idenë e pajtimit ishte Sali Berisha. E pranuan, madje, shumica e ish-të burgosurve politikë, por nuk e pranoi sekretari i Partisë së Punës në Fakultetin e Mjekësisë. Dhe, mandej, mbasi u zgjodh kryetar e çoi Shqipërinë ku e çoi; në pragun e luftës qytetare, që i solli Shqipërisë, ende nuk dihet saktë, sa mijëra viktima, që çoi në fund të Adriatikut mbi tetëdhjetë djem, vajza, nëna, fëmijë dhe foshnja, që i solli Shqipërisë shumë dëme materiale dhe shkatërrim të shumë vlerave. Në flakën e kësaj lufte, që e ndërpreu Evropa, ai e pranoi idenë e pajtimit kombëtar, e ftoi popullin për pajtim kombëtar, deklarata e tij e pajtimit kombëtar u dha në televizion e në radio dhe u botua në gazeta. E formoi, madje, edhe qeverinë e Pajtimit Kombëtar në krye me Bashkim Finon. Dhe, kështu, idenë time dhe të profesorëve Idriz Ajeti, Hajrullah Gorani e Ramiz Kelmendi, ai e pranoi mbasi me politikën e tij të konfrontimit e dogji dhe e përgjaku fort Shqipërinë. Ai mbeti për mua njeriu që i solli Shqipërisë gjithë atë tragjedi, njeriu, që, madje, u “rizgjodh” kryetar në gjendje të jashtëzakonshme!
A mund të mos e kritikoj unë një person të tillë politik!? Si mund të mos jem unë kundër një personi të tillë shkatërrues politik! Jo. Nuk jam bërë unë shkrimtar për t‘u shkruar himne diktaturave dhe diktatorëve, a kryetarëve të zgjedhur në gjendje të jashtëzakonshme, për të përkrahur e lavdëruar shpërdoruesit e demokracisë, autoritarët e paautoritet, tiranët e ndryshëm të demokracisë. Jo. Jam bërë shkrimtar për të thënë të vërtetën dhe për të mbrojtur të drejtën – vlerat shoqërore dhe intelektuale. Jam bërë shkrimtar për të paguar çmim për mendimin tim e jo për t‘u pasuruar. Unë nuk mund të hesht dhe nuk kam të drejtë të hesht, sepse vepra dhe jeta më obligojnë të ngre zërin kundër të këqijave dhe autorëve të tyre. Nuk urrej kë dhe nuk ia fal kujt. Dhe, nuk kërkoj të ma falë kush të keqen nëse e bëj. Jam i bindur se rëndësia ime si shkrimtar dhe intelektual do të jetë nesër më e madhe në qoftë se është e madhe urrejtja e pushtetarëve dhunëtarë, e pushtetarëve të korruptuar dhe e mafieve të tyre sot ndaj meje. Vetëdija për këtë më bën edhe më të vendosur në misionin tim intelektual dhe politik.
Shqip: Institucione të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare kanë shprehur shqetësimin se Partia Demokratike po përpiqet të vendosë nën kontroll institucionet kryesore të pavarura. Nga ana tjetër, tre institucionet kryesore të shtetit drejtohen nga krerët e PD-së: Presidenca nga z. Bamir Topi (ish-nënkryetar), (Kryeministria nga z. Sali Berisha (kryetar) dhe Parlamenti nga znj. Jozefina Topalli (nënkryetare). Përbën vërtet shqetësim kjo skemë?
Qosja: Si nuk përbën shqetësim? Në një vend normal demokratik, kjo nuk do të ndodhte. Një Kryeministër a një kryetar në një vend, vërtet, demokratik këtë nuk do ta lejonin as vetë. Shqipëria edhe pas komunizmit funksionon si shtet njëpartiak, natyrisht pa ato pasojat e sistemit njëpartiak komunist, por, megjithatë, me shumë pasoja të sotme. Uzurpimi i të gjitha institucioneve nga një parti e bën të pamundshme luftën politike dhe ligjore kundër të këqijave ekzistuese në shoqëri, në shtet, në politikë dhe e bën të mundshme shfaqjen e të këqijave të reja të ndryshme. Duhet dëgjuar televizionet e Tiranës, madje, edhe ato që janë kthyer në zëdhënëse të qeverisë për të parë se çka krejt po prodhon në Shqipëri shteti njëpartiak. Uzurpimi i sotëm i të gjitha institucioneve nga një parti, tregon sa të thella janë rrënjët e mentalitetit bolshevik në politikën tonë.
Deklarata për… Drejtimin e shtetit
Në krye të punëve politike dhe shtetërore të Shqipërisë, sipas bindjes sime, me disa përjashtime, janë gjetur njerëz, të cilët, në thelb, i kanë sjellë dëm Shqipërisë. Jam i bindur se vlerësimi i rolit të tyre në një të ardhme, të liruar prej pasioneve të sotme partiake dhe prej instant-analistëve të sotëm, do të jetë katastrofal.
Shqipërinë Shqipëria është demokratike vetëm nga jashtë. Ka shumë parti, ka shumë media dhe ka zgjedhje, formalisht, të lira. Brendësia e saj politike e shtetërore, thelbi i saj, as përafërsisht nuk është demokratike. Në qoftë se demokracia nënkupton funksionimin e shtetit të së drejtës, Shqipëria as përfaqërisht nuk mund të quhet shtet demokratik.
Qeverinë dhe Parlamentin
Në Evropë, pas një paraqitjeje të tillë edhe Kryeministri, edhe Kryetarja e Kuvendit do të detyroheshin të largohen nga qeveria dhe Kuvendi – them përgjithmonë. Nuk janë parlamentet e shteteve hane, ku mund të flitet gjithçka, të përdoren gjithfarë fjalësh, të fyhet e dhunohet tjetri. Qeveria e Kuvendi janë institucione ku përfaqësohet jo vetëm politika e popullit, por dhe nderi e dinjiteti i tij.
Bisedoi: Urim Bajrami / „Shqip“, Tiranë, 19-20. 09.2008
Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës shtet më 17 shkurt, pres që Kosova të bëhet vërtet shtet, të funksionojë si shtet i pavarur. Nëse i emërtojmë gjërat saktë, siç janë, do ta themi se Kosova është e pavarur vetëm nga Serbia, ndërsa vazhdon të jetë një lloj protektorati, por tani jo më i Kombeve të Bashkuara, po, kryesisht, i Bashkimit Evropian. Po, mirë, kjo e vërtetë, tani për tani, nuk do të duhej të na e prishte qejfin posaçërisht. Sovranitetet tradicionale të të vegjëlve kanë marrë fund në botën gjithnjë e më të globalizuar. Gati 7 muaj pas shpalljes së pavarësisë kanë filluar problemet e para: rikonfigurimi i UNMIK-ut, misioni EULEX dhe përplasjet e Zanierin, kërkesat për negociata të reja Beograd-Prishtinë dhe beteja e vazhdueshme diplomatike e Serbisë për të bllokuar procesin e njohjes së shtetit të pavarur të Kosovës.
Shqip: Ç‘po ndodh kështu? Pse kaq probleme? Ishin të pritshme reagime të tilla. Si e parashikoni situatën më tej?
Qosja: Meqenëse e njoh, besoj, çështjen e Kosovës jo vetëm nga ana politike, por edhe nga ana e historisë dhe e kulturës; meqenëse e njoh, besoj, çështjen e Kosovës në raportin me Serbinë, Malin e Zi, Maqedoninë dhe Shqipërinë, nuk do të thosha se Kosova ka hasur në aq shumë probleme pas shpalljes së pavarësisë. Nuk bëhet lehtë shteti. Dhe, Kosova nuk është shpallur lehtë shtet dhe nuk është reale të pritet që, vërtet, të bëhet lehtë shtet. Ka më vështirë dhe ka më keq. Po të mos ishin SHBA-të, problemet, me të cilat do të ballafaqohej Kosova e shpallur shtet, do të ishin shumë herë më të mëdha. Dhe, të gjitha këto, pra, nuk duhet të na befasojnë, kurse të na dëshpërojnë – kurrsesi.
Shqip: Para 17 shkurtit, ndarja e Kosovës po konsiderohej gjithnjë e më shumë si një variant i mundshëm. Për fat të mirë, nuk ndodhi. Por tani rreziku duket sikur është shtuar: protesta të serbëve në Mitrovicë, pushtime institucionesh zyrtare, zëra për krijimin e një grupi serb brenda strukturave shtetërore të sigurisë etj. Ç‘duhet të bëjmë për ta shmangur përgjithmonë një rrezik të tillë?
Qosja: Nocioni ndarje nuk e ka më kuptimin që e kishte deri tani. Është bërë nocion disi i përbërë. Mund të flitet për një ndarje të brendshme dhe një ndarje të jashtme. Enklavat serbe brenda Kosovës bëjnë jetë shoqërore, politike dhe administrative pothuajse ndaras pjesës tjetër të Kosovës. Mitrovica Veriore, që nga ditët e para pas Luftës, është e shkëputur prej Kosovës! Shtërpca po përpiqet të bëhet si Mitrovica Veriore. Çka do të thotë kjo? Do të thotë se Kosova jeton e ndarë përbrenda. Dhe, më tej: do të thotë se sovraniteti i mbikëqyrur, apo më qartë e thënë, sovraniteti i sunduar i Kosovës tani nga Bashkimi Evropian dhe SHBA-të nuk zbatohet plotësisht edhe mbi enklavat serbe dhe Mitrovicën Veriore! Sovraniteti i mbikëqyrur, i sunduar, i Kosovës në gjithë territorin e saj do të zbatohej po të ishin më të vendosur mbikëqyrësit e sovranitetit të Kosovës. Sa do të zgjasë gjendja e sotme, nuk mund ta di. E di se Serbia nuk do të lirohet as lehtë, as shpejt prej mitologjisë mesjetare për Kosovën. Nuk e di si do të jetë raporti i forcave në skenën politike botërore pas njëzet, tridhjetë a pesëdhjetë vjetësh, por e di se historia nuk ka marrë fund, dhe e di se rendi i tanishëm botëror nuk është i përjetshëm, dhe e di se do të ketë edhe rende të tjera botërore dhe, kam drojë, se në ndonjërin prej atyre rendeve të mëvonshme botërore, po të ketë raport të ndryshuar të forcave, në të cilin do të jenë të “shpërfillur” shqiptarët, mund të jemi të detyruar të ballafaqohemi prapë me Serbinë. Të mos e mendojmë këtë, domethënë të jetojmë sot për sot, domethënë të jetojmë pa shikim larghedhës dhe pa vizion për ardhmërinë tonë.
Shqip: Po ju përsëris një pyetje që jua pata drejtuar para shpalljes së pavarësisë: Ish-kryeministri i Kosovës, Bajram Rexhepi, para do kohësh propozoi shkëmbimin e pjesës veriore të Mitrovicës me Luginën e Preshevës. Si ju duket ky propozim? A është apo jo një “pazar” i arsyeshëm?
Qosja: Siç dihet, në çdo tregti marrin pjesë dy a më shumë palë. Një “pazar” i tillë do të ishte i arsyeshëm, i leverdishëm për ne, por jam i sigurt se nuk e pranon pala tjetër, e cila mendon se do të mbajë edhe Mitrovicën Veriore, edhe Luginën e Preshevës!
Shqip: Të flasim pak për fqinjët më të afërt. Serbia, ashtu siç pritej, nuk e njohu dhe nuk do ta njohë, sikurse është shprehur, pavarësinë e Kosovës. Por nuk e kanë njohur as Maqedonia dhe Mali i Zi. Sipas jush, cilat janë arsyet?
Qosja: Kur dëgjoj se çka flitet në institucionet politike e shtetërore në Tiranë dhe, pjesërisht, në Kosovë për politikën e Malit të Zi dhe të Maqedonisë ndaj Kosovës dhe Shqipërisë e, mandej, ndaj Serbisë dhe ishrepublikave të tjera të ish-Jugosllavisë, më duket se po dëgjoj njerëz që kanë zbritur prej Marsit, që nuk kanë as dijen më të paktë për politikën e deridjeshme të Malit të Zi e të Maqedonisë! Po nuk janë më shumë se tetë-nëntë vjet që Mali i Zi dhe Maqedonia ishin kundërshtare të zjarrta, të vendosura sa edhe Serbia, të idesë së pavarësisë së Kosovës. Ishin kundërshtare të zjarrta, të vendosura sa edhe Serbia, të kërkesave të ish-udhëheqjes kosovare për rikthimin e autonomisë së vitit 1974, mandej të kërkesave të lëvizjes studentore për republikë brenda Jugosllavisë, mandej të kërkesës për pavarësinë e Kosovës. Do të thoni: kanë ndërruar? Po, do të përgjigjem: e kanë ndërruar gjuhën. Tani edhe Mali i Zi, edhe Maqedonia flasin me gjuhë tjetër për Kosovën dhe për Shqipërinë shtetërore. Historia e re e Ballkanit dhe e Evropës, pas rënies së komunizmit, i ka detyruar edhe Malin e Zi, edhe Maqedoninë ta ndërrojnë gjuhën politike, dhe vetë politikën; por nuk jam i sigurt se e kanë ndërruar edhe zemrën. Retorika ndërrohet lehtë, kurse zemra shumë vështirë. Për këtë arsye them: nuk duhet të bëjmë ne trysni as mbi Malin e Zi, as mbi Maqedoninë që ta njohin pavarësinë e Kosovës. Nuk është kjo politikisht e mençme. Kosova e pavarur do të jetë e pavarur edhe pa njohjen e tyre. Mirë është për ne të na njohin, sepse i kemi fqinjë të parë dhe sepse atje jetojnë bashkëkombës tanë, por le të na njohin kur ta quajnë vetë të arsyeshme. Më në fund, edhe Mali i Zi, edhe Maqedonia, edhe Greqia do ta njohin Kosovën jo për shkak të Kosovës, jo për shkak të Shqipërisë a shqiptarëve, po për shkak të vetes. Kështu, për fatin tonë, i ka sjellë punët historia e re. Dhe, ky fat nuk do të duhej të na bënte shumë kërkues ndaj fqinjëve. Të mos e harrojmë atë të popullit: mos u kapardis kur të shkojnë punët mirë dhe mos u lig kur të shkojnë keq!
Shqip: Po Rusia, pse vazhdon të këmbëngulë në veton e saj, edhe tani që Kosova e ka shpallur pavarësinë dhe e kanë njohur gati 50 shtete? Shpresonit në ndonjë ndryshim të mundshëm pas rokadës Putin- Medvedev?
Qosja: Rusia është shtet i madh, e shtet i fortë dhe politika e jashtme, madje, as e brendshme, e shteteve të tilla të mëdha e të forta nuk ndryshon as lehtë, as shpejt. Ato bëjnë politikë të vijave të gjata, historike. Politikën e ndërrojnë lehtë e shpejt shtetet e vogla, të cilat jeta i shtrëngon të ndërrojnë fytyrën shpesh. Rusia është vëllai i madh i Serbisë dhe, siç është parë, nuk e ka harruar dhe nuk do ta harrojë vëllazërinë. Po nuk është kjo e vetmja arsye pse Rusia nuk e njeh Kosovën: arsye për këtë janë edhe interesat e saj gjeopolitike. Arsyen e dytë, pse nuk e njeh pavarësinë e Kosovës, Rusia e tregoi shumë shpejt në politikën ndaj Gjeorgjisë – në Osetinë e Jugut e në Abkhazi. Tani, mbasi e njohu pavarësinë e Osetisë së Jugut dhe të Abkhazisë, Rusia do të duhej ta njihte pavarësinë e Kosovës. Nuk e bën këtë, ndoshta, pa qenë e sigurt se vendet perëndimore do t‘i njohin Osetinë e Jugut dhe Abkhazinë. Tregti politike.
Shqip: A ka rreziqe që i kanosen shtetit të ri të Kosovës? Nëse po, ç‘rreziqe janë dhe si mund të shmangen?
Qosja: Më sipër fola për rreziqet që i vijnë dhe mund të vazhdojnë t‘i vijnë Kosovës shtet prej Serbisë, prej Mitrovicës Veriore dhe prej enklavave serbe, në qoftë se nuk e pranojnë bashkëjetesën qytetare në Kosovë. Këto rreziqe ne mund t‘i shmangim mbi të gjitha në bashkëpunim me SHBA-të dhe Bashkimin Evropian. Por, janë edhe disa rreziqe që Kosovës mund t‘i vijnë prej vetvetes. Me rreziqet e këtilla ne, zakonisht, nuk merremi dhe nuk dëshirojmë të dëgjojmë të flitet për to. Historia ka dëshmuar se rreziqet e brendshme për një shtet shpesh mund të jenë më shkatërruese se të jashtmet. I frikësohem shumë shtetit të kalbur përbrenda: të kalbur sidomos në pikëpamje morale, në pikëpamje shpirtërore, në pikëpamje kulturore, në pikëpamje juridike. I frikësohem shumë njeriut të pa ndërgjegje, njeriut të papërgjegjshëm në pushtet. I frikësohem shumë njeriut me mendje të rrudhur në pushtet. I frikësohet shumë njeriut primitiv në pushtet, që nuk sheh tjetërkënd pos të vetëve. I frikësohem shumë, sidomos, mafies politike në pushtet. Politika është kimi prishëse dhe, në të lehtë e shpejt prishen kur e kur edhe të qëndrueshmit e lëre më të gatshmit për prishje. Parandalimi i prishjeve të brendshme nuk është i lehtë, kurse shërimi prej tyre tepër, tepër i kushtueshëm. Ndihmona, Zot! Si mund të shmangen këto rreziqe të brendshme? Besoj se shmangen: me funksionimin e shtetit të së drejtës; me parandalimin e mundësive për privatizimin e shtetit; me një politikë sociale sa më të drejtë; me largimin prej politikës të të korruptuarve dhe të atyre që duan të bëjnë politikë shtetërore me farefis, me miq, me servilë, me grupe mafioze!
Shqip: Kosova ka tashmë Presidentin, Parlamentin, Kryeministrin dhe Qeverinë, bashkë me institucionet e tjera shtetërore. Si e vlerësoni punën e tyre të deritanishme? Po situata politike mos duket si e qetë apo është, vërtet, e tillë?
Qosja: Institucionet shtetërore të Kosovës, që kanë dalë nga zgjedhjet e fundit (e këto ishin zgjedhje në të cilat fituan ata që duhej të fitonin: çlirimtarët e Kosovës) siç po shihet i kanë filluar disa nisma që kanë ngjallur shpresa te qytetarët. Kanë filluar të veprojnë kundër disa të këqijave që kanë lëshuar rrënjë të thella në politikën, në ekonominë, në administratën tonë: e kanë filluar betejën kundër krimit të organizuar, korrupsionit, hajnisë, plaçkitjes. Kanë filluar të mendojnë për trajtim tjetër, më normal të arsimit, shëndetësisë, e mund të presim të fillojnë të mendojnë për trajtim më normal, ndryshe, edhe të shkencës dhe të kulturës. Por, a do të kenë mjaft kondicion? A do ta çojnë deri në fund betejën kundër këtyre të këqijave – e kjo është çështje tjetër. Do të shihet. E, për Kosovën dhe për ta është tepër e rëndësishme ta çojnë deri në fund këtë betejë, t‘i çojnë atje ku e kanë vendin të korruptuarit, hajnat, shpërdoruesit e detyrës. Është e rëndësishme që ekonominë, kulturën, shkencën, arsimin ta çlirojnë prej disa grupeve mafioze, që veprojnë si dorë e zgjatur e disa zyrtarëve dhe disa drejtuesve në institucione të larta të ekonomisë të shkencës, të arsimit e të kulturës. Është e rëndësishme ta privojnë pushtetarin dhe, në përgjithësi, nomenklaturën politike dhe shtetërore prej privilegjeve, që ia ka krijuar ajo vetes gjatë tetë viteve të shkuara. Është e rëndësishme që Qeveria, Kuvendi, t‘i kenë duart e pastra dhe duarpastër të dalin para popullit dhe para të huajve. A do të ngjajë kjo – do të shohim. Uroj të mos kemi nevojë të mendojmë, të flasim e të shkruajmë për këta të sotmit, si për ata që i bënë shpurat e veta nga pesëdhjetë metra të gjata, që deshën ta bëjnë Kosovën me Shtëpi të bardhë, si ajo e Titos në Beograd, që deshën ta bëjnë Kosovën me Ditën e Presidentit, siç ishte Dita e stafetës së Titos, si ata që deshën funksionarëve t‘u bëjnë pallatin e punës, të pushimeve e të luksit në Gërmi, si ata që me mjetet publike të Kosovës bënë shtëpi për vete që, mandej, me para publike e zgjeruan edhe më, si ata që duke shpërdorur detyrën u bënë shpejt e lehtë pasanikë të mëdhenj në kushtet e Kosovës së varfër. Në politikë, si edhe në çdo punë tjetër, është e rëndësishme si e fillon; por edhe më e rëndësishme është si e vazhdon dhe e përfundon punën. Do të shohim si do ta vazhdojnë këta që e filluan mirë. I sigurt nuk jam plotësisht në pastërtinë e vazhdimit të tyre.
Shqip: Cila është e ardhmja e shtetit të Kosovës në raport jo vetëm me Shqipërinë, por edhe me Maqedoninë, Serbinë apo dhe Malin e Zi, duke pasur parasysh se në këto vende jetojnë shumë shqiptarë?
Qosja: Marrëdhëniet e Kosovës dhe të Shqipërisë, të Shqipërisë dhe Kosovës, janë një çështje e veçantë. Çfarë do të jenë marrëdhëniet midis tyre, çfarë cilësie dhe çfarë qëllimi historik do të kenë ato marrëdhënie duhet të mendojnë bashkë klasa e tyre politike dhe intelektuale – të mendojnë dhe të vendosin në pajtim me vullnetin e popullit të tyre. Marrëdhëniet e Kosovës me Maqedoninë, me Malin e Zi dhe me Serbinë nuk varen vetëm prej Kosovës po dhe prej Maqedonisë, Malit të Zi dhe Serbisë, si dhe prej shqiptarëve që jetojnë në këto shtete. Koha e ardhshme mund të sjellë shikime të reja, qëllime të reja dhe marrëdhënie të reja në Ballkan. Mund të mendohet se ndryshimet gjeopolitike në Ballkan nuk kanë marrë fund; rikonstruktimi i hapësirës ballkanike, duket, mund të vazhdojë ende.
Shqip: A na duhet një platformë e veprimit ndërshqiptar dhe e integrimit të faktorit shqiptar në Ballkan?
Qosja: Nuk ka dyshim se rrethanat ndërkombëtare në fund të shekullit XX dhe, tani, në fillim të shekullit XXI e kanë favorizuar dhe vazhdojnë ta favorizojnë faktorin shqiptar. Kjo kohë i ka sjellë popullit shqiptar mundësi që nuk i ka pasur prej shekullit XV e këndej. Do t‘i shfrytëzojnë shqiptarët këto mundësi për t‘u konsoliduar si komb, për t‘u zhvilluar, për të përparuar, për t‘u rritur në pikëpamje politike, ekonomike, kulturore dhe qytetëruese – për t‘u bërë një komb, vërtet, modern, varet shumë, shumë prej tyre. Kemi njerëz mendjeshkurtër që faktorin shqiptar, dhe Kombin shqiptar, duan ta fragmentarizojnë, por kemi edhe njerëz me shikime të tjera, historike. Pa politikë të integrimit të faktorit shqiptar këto mundësi nuk do të shfrytëzohen. Është e vërtetë se në Kosovë, më hapur se në Shqipërinë shtetërore, po rritet grupi i separatistëve, që synon t‘i largojë sa më shumë shqiptarët e Kosovës me ata të Shqipërisë. Në disa fakultete, në Akademinë e Shkencave e të Arteve të Kosovës e në disa institucione kulturore veprojnë disa vetje që e kanë gjetur edhe realizimin intelektual, edhe leverdinë në atë separatizëm brenda kombit shqiptar. Ç‘është e vërteta, këtë ideologji të tyre paramoderne, prapakthyese, e nxisin disa qarqe të jashtme dhe, duket, ndonjë ambasadë në Prishtinë. Mund të jetë se edhe institucionet shtetërore të Kosovës përjetojnë trysni për t‘i ndarë edhe kombëtarisht Kosovën e Shqipërinë!
Shqip: Nuk keni hezituar të shpreheni mbi bashkimin e shqiptarëve, e më konkretisht të Kosovës me Shqipërinë. Po ju citoj: “Do të ndodhë një ditë, sado që po shtohet numri i feudalëve dhe i bujkrobërve të tyre, që e kundërshtojnë deri në vetëmohim një ide të tillë”. I qëndroni ende këtij mendimi dhe pse? Më mirë dy shtete shqiptare në rajon apo një dhe më i madh e më i fortë?
Qosja: Si të mos e kem edhe më tej, gjithnjë, këtë mendim. Është interes historik, është interes jetësor, është interes ekonomik, është interes i përgjithshëm i shqiptarëve që të bashkohet Kosova me Shqipërinë. Për shqiptarët është shumë më mirë që të jetojnë në një shtet më të madh e më të fortë sesa në dy shtete më të dobëta, më të varfra. Kjo është më e pranueshme, besoj, edhe për fqinjët ballkanikë. Më në fund, Kosova gjithmonë, deri në vitin 1912, i ka takuar asaj tërësie gjeografike dhe etnike që është quajtur Shqipëri. Vetëm ashtu, të bashkuar, shqiptarët bëhen, vërtet, të zhvilluar, të fortë, në Ballkan. Vetëm ashtu ata do të mund të arrijnë që të shtojnë vlerat e tyre të përgjithshme dhe të lirohen prej të këqijave. Kosova do ta lironte Shqipërinë prej të këqijave tipike për të, e Shqipëria Kosovën prej të këqijave tipike për Kosovën.
Shqip: Normalisht, Plani i Ahtisarit u konsiderua dhe, siç po duket, konsiderohet ende i mirë. Por seç kanë filluar të dalin ca probleme të vogla. A mund të kishim një më të mirë se ai?
Qosja: Lëvizja Vetëvendosja i ka bërë një përimtim të bindshëm dhe në pjesën më të madhe të pikave plotësisht të drejtë atij Plani. Ai është Plan që e lejon federalizmin apo, madje, konfederalizimin e Kosovës. E federalizimi a konfederalizimi i Kosovës nuk do parë si ai i Zvicrës. Ky i Kosovës është plot me rreziqe për nesër. Kjo domethënë se mund të kishim një plan më të mirë se ai. Po, siç dihet, Ahtisari nuk e kishte lehtë: prej tij pritej të bënte një Plan që do t‘i bënte qejfin krejt botës dhe babait! Sigurisht, për interesa dhe arsye të ndryshme, ka spikatur roli i SHBA dhe i Evropës në përkrahje të pavarësisë.
Shqip: Analistë të shumtë po vërejnë një tërheqje disi të pashprehur të Shteteve të Bashkuara dhe angazhim paksa të dukshëm të institucioneve evropiane. Pse ky ndryshim rolesh?
Qosja: Kosova është në Evropë dhe një ditë, të shpresojmë jo shumë vonë, do të pranohet në Evropën e Bashkuar. Tani mbasi në pjesën më të madhe është kryer puna, është kryer në radhë të parë në sajë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, ato – SHBA-të mund t‘i lënë më shumë mbikëqyrje, e kjo mbikëqyrje do të thotë sovranitet, Evropës në Kosovë. Por faktori amerikan, politika amerikane, mbetet këtu edhe nëse zvogëlohet prania e amerikanëve në Kosovë. Nuk i mendoj mirë punët e Ballkanit pa Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Qosja: Meidani dhe Godo, jashtëzakonisht parimorë
“Midis pavarësisë e pushtetit, Berisha zgjodhi rrugën e dytë”
Shqipëria ka pasur një rol jo fort të ekspozuar ndaj çështjes së Kosovës. E ka mbështetur fort, por duke dashur të mos krijojë probleme, ka mbajtur qëndrim të moderuar. I pyetur se si i duket pozicionimi i Shqipërisë përballë Kosovës dhe ç‘mbetet për t‘u përmirësuar midis nesh, akademiku Qosja përgjigjet: Çka ka më të vetëkuptueshme se populli shqiptar në Shqipëri ta dëshirojë dhe ta mbështesë pavarësinë e Kosovës. Dhe, kjo është politikisht dhe moralisht e arsyeshme, e natyrshme, e domosdoshme. Ashtu e ka përkrahur lirinë e vëllezërve të vet. Dhe, ashtu përkrahet një zgjidhje politike kombëtare në Ballkan, me të cilët përmbushen interesa jetësore, historike, të përshtatshme dhe të ardhshme të popullit shqiptar në Kosovë, të popullit shqiptar në Shqipëri dhe të popullit shqiptar në Maqedoni, në Mal të Zi e në diasporë. Përkrahja e Shqipërisë ndaj Kosovës dhe pavarësisë së saj është shprehur fuqishëm, sidomos në prag të Luftës dhe, mandej, gjatë Luftës. Pa Shqipërinë nuk do të mund të bëhej lufta çlirimtare në Kosovë, pa dyshim, dhe pa Shqipërinë nuk do të mund të mbahej UÇK-ja. Të gjitha këto që thashë nuk duan të thonë, ndërkaq, se forcat politike, në Shqipëri, të rreshtuara njëra kundër tjetrës në luftën politike për pushtet, nuk kanë treguar dobësi, më të vogla a më të mëdha në qëndrimet ndaj Kosovës, të cilat në shkencën historike do të shpjegohen në të ardhmen. E di, personalisht, se ish-kryetari i Shqipërisë, Rexhep Meidani, kryetar i Shqipërisë në çastet vendimtare për luftën në Kosovë dhe për pavarësinë e Kosovës, dhe kryetari i Këshillit për Politikë të Jashtme të Kuvendit të Shqipërisë, Sabri Godo, ishin jashtëzakonisht parimorë dhe të palëkundshëm, të pakompromis në përkrahjen politike, diplomatike dhe tjetër të Kosovës e të luftës së saj. Dhe, e di, personalisht se ish-kryetari i Shqipërisë, Sali Berisha, ka bërë shumë varavinga në politikën e tij ndaj Kosovës dhe lëvizjes kombëtare në Kosovë dhe këto varavinga të tij, për të cilat kam shkruar (në librin Fjalor demokratik) kushtëzoheshin prej luftës së tij për pushtet në Shqipëri.
Jo njëherë ai e ka varrosur idenë e pavarësisë së Kosovës, i bindur se ashtu po përkrahej e lavdërohej prej disa faktorësh ndërkombëtarë. E kam të ruajtur deklaratën e Lordit Kerington, në të cilën ai theksonte: Shqipëria ka kryetarin që është kundër kërkesave për pavarësi të Kosovës, sepse ato kërkesa nuk i përkrahin as faktorët ndërkombëtarë! Kush nuk e di sot se ky ish-kryetar i Shqipërisë e furnizonte Serbinë e Millosheviçit me naftë kur OKB-ja e kishte vënë në bllokadë dhe kush s‘e di se ai ishte kundër Konferencës së Rambujesë. Dhe kundër bombardimeve! E të mos flas tani për disa veprime të tij nëntokësore, për të cilat është marrë vesh tani vonë. Unë, natyrisht, nuk e them se ai ishte deri në fund kundër pavarësisë së Kosovës, por them se midis pavarësisë së Kosovës dhe pushtetit të tij në Shqipëri, ai zgjidhte të dytën! Me pyesni se çfarë më duket pozicionimi i Shqipërisë përballë Kosovës sot? Eshtë pozicionim, kryesisht, i dëshiruar. Po të mos harrojmë: edhe sot, si deri sot, pozicionimi i Shqipërisë shtetërore ndaj Kosovës varet nga politika amerikane dhe evropiane ndaj Kosovës. Çfarë ka për të përmirësuar midis nesh? Shumë. Shumë. Shqipëria dhe Kosova nuk e kanë përcaktuar ende në asnjë pikë politikën e ndërsjellë ndaj ardhmërisë së tyre. Po, kjo është një temë e madhe, për të cilën duhen organizuar debate në media dhe tubime shkencore.
Qosja: Berisha, tirani në 99 mënyra
Akademiku i njohur i Kosovës, Rexhep Qosja, shprehet shumë i shqetësuar për atë që ai e konsideron si “dhunë politike”. Sipas tij, Kryeministri i Shqipërisë, por edhe Kryetarja e Kuvendit, e cila “e ka mësuar prej tij (Berishës) dhunën politike”, po “ndotin Parlamentin” dhe po “fyejnë qytetarët shqiptarë”.
Në pjesën e dytë të intervistës ekskluzive për “Shqip”, Qosja i referohet më së shumti sherrit Berisha-Balla në Kuvend, pak kohë më parë. Por flet edhe për zhvillimet në Shqipëri, simpatinë e dikurshme për Presidentin aktual, Bamir Topi dhe dëshpërimin e mëvonshëm prej tij. Akademiku shigjeton ashpër politikën dhe politikanët shqiptarë, ndërsa këshillon opozitën të bashkohet, nëse dëshiron vërtet t‘i fitojë zgjedhjet e ardhshme. “Edi Rama nuk po tregohet sa pritej prijës i suksesshëm i Partisë Socialiste. Harxhohet shumë, pa ndërprerje, në fjalë. Flet mirë, me argumente, i sistemon mendimet, i shpjegon çështjet arsyeshëm. Është gojëtar. Si mjeshtër i fjalës do të ishte eseist i çmuar. Edhe ashtu ka dhunti krijuese. Politika nuk bëhet vetëm me fjalë”, thotë Qosja. Sipas tij, edhe Ilir Meta, kreu i LSI-së, është një figurë e rëndësishme politike. Racional, i sistemuar në mendime, por veprues dhe këmbëngulës. Pa vendosmërinë e tij dhe të kryetarit të Partisë Socialdemokrate, Skënder Gjinushi, opozita e sotme nuk do të ishte fare opozitë”. I pikëlluar nga tragjedia e Gërdecit, teksa flet edhe për fajtorët, profesor Qosja i referohet edhe traditës zakonore, edhe ligjit bashkëkohor. “E tregojnë shkoqur fajtorin: Ai është shteti shqiptar, qeveria shqiptare”.
Shqip: Profesor, kur e keni vizituar për herë të fundit Shqipërinë? Dhe, ç‘ndryshime keni vënë re?
Qosja: Në Shqipëri, për herë të parë, isha në janar të vitit 1970 e për herë të fundit para më tepër se tre vjetësh. Kur isha, para më tepër se tre vjetësh, kam parë shumë ndryshime. Në të vërtetë edhe Shqipëria, edhe Kosova, edhe shqiptarët kudo në Ballkan vetëm tani po urbanizohen si duhet e sa duhet. Në Shqipëri (si edhe në Kosovë) po ndodh një ndërtimtari e madhe dhe e shpejtë, me vlera të dukshme dhe me dobësi të dukshme arkitekturore, artistike. Po zhvillohen qendrat e qyteteve e po harrohen anët; po zhvillohet qendra e Shqipërisë e po harrohen anët. Kam lindur e jam rritur jo shumë larg Vermoshit dhe miqtë e atjeshëm më thonë se Vermoshi ka mbetur ai që ishte në vitin 1945. As komunizmi, as demokracia nuk u lodhën për të – aspak. Kështu po zhvillohet e gjithë Shqipëria: me dallime tepër të mëdha. Kemi qendrat e qyteteve, po thuhet, gjithnjë e më evropiane dhe kemi anët, disa dhjeta metra larg qendrave – më keq se ballkanike, si përpara. Kemi disa mijëra politikanë e tajkunë, që janë bërë milionerë, dhe kemi disa miliona të varfër ose shumë, shumë të varfër. Kemi disa mijëra me nga disa punë dhe kemi qindra e qindra mijëra të lënë në mëshirë të Zotit – pa punë! Domethënë: Shqipëria (dhe Kosova) zhvillohen pa aspak drejtësi sociale!
Shqip: Si dhe sa i ndiqni zhvillimet aktuale politike, ekonomike dhe shoqërore në Shqipëri? Cili është mendimi juaj për to?
Qosja: I ndjek aq sa më bëjnë të mundshme televizionet shqiptare dhe interneti. I përcjell në vazhdimësi. Jam natyrisht i gëzuar pse zhvillime të dëshiruara ndodhin dhe i dëshpëruar pse ato zhvillime aq shpesh shoqërohen nga jo pak të këqija.
Shqip: Keni qenë shpesh kritik me mënyrën e drejtimit të shtetit shqiptar pas viteve ‘90. Jeni shprehur se “monizmi totalitar është zëvendësuar nga pluralizmi i totalitarizmave”. Pse? Çfarë ka çaluar në drejtimin e shtetit?
Qosja: Në krye të punëve politike dhe shtetërore të Shqipërisë, sipas bindjes sime, me disa përjashtime, janë gjetur njerëz, të cilët, në thelb, i kanë sjellë dëm Shqipërisë. Jam i bindur se vlerësimi i rolit të tyre në një të ardhme, të liruar prej pasioneve të sotme partiake dhe prej instant-analistëve të sotëm, do të jetë katastrofal. Shqipëria vazhdon të jetë nga ato shtetet që politikologët e quajnë shtet i privatizuar. Instant-analistët, që e arsyetojnë çdo nomenklaturë politike, së cilës ia kanë shitur shpirtin, thonë: po, Shqipëria është zhvilluar shumë gjatë këtyre viteve. Po, është zhvilluar! Ai është zhvillim i natyrshëm, i domosdoshëm, si bari që gjelbëron në pranverë, si të mbjellat që piqen në verë. Por, të bëjmë pyetjen: ku do të ishte sot Shqipëria pa patologjinë e tyre politike dhe qeverisëse? Shumë më përpara. Ndoshta në BE.
Shqip: Në këndvështrimin tuaj, me ç‘notë do ta vlerësonit shkallën e demokracisë në Shqipëri? A ka ndonjë ngjashmëri edhe në Kosovë kjo mënyrë e të drejtuarit të shtetit në Shqipëri?
Qosja: Shqipëria është demokratike vetëm nga jashtë. Ka shumë parti, ka shumë media dhe ka zgjedhje, formalisht, të lira. Brendësia e saj politike e shtetërore, thelbi i saj, as përafërsisht nuk është demokratike. Në qoftë se demokracia, megjithatë, është marrëdhënie, dhe ligj, zbatim ligji, në qoftë se demokracia pashmangshëm e nënkupton funksionimin e shtetit të së drejtës, Shqipëria as përfaqërisht nuk mund të quhet shtet demokratik. Në brendësinë e vet, në thelbin e vet, në përbërjen e vet të brendshme, ajo është shtet brutal, shumë brutal, shtet me shumë dhunë, shumë shpërdorime, shumë cenime të Kushtetutës e të ligjeve dhe shtet me frikë. Nuk po paraqes tani këtu një varg të dhënash mbi sjelljet e qeverisë dhe në qeveri, mbi sjelljet e Kuvendit dhe në Kuvend, mbi sjelljet e partive dhe në parti, që e dëshmojnë këtë brutalitet kundërdemokratik. Po e paraqes vetëm një të dhënë. Diku nga fundi i janarit të këtij viti, pohimit të një deputeti se një familjar i Kryeministrit të Shqipërisë mund të jetë pronar i një kazinoje, Kryeministri do t‘i përgjigjet sa vijon: “Do ta mësosh mirë si ta qepësh gojën, mor rrugaç. Do ta heq imunitetin mor horr, mbaje mend do të çoj në gjykatë! “Dhe më tej: “Të jesh i bindur ti se ta bëj fytyrën si këpuca, po të lakoj emrat e familjarëve të tu. S‘të thotë kush ty këtu se në ‘iks‘ bordello janë kapur njerëzit e tu, që në filan bordello janë kapur ato kuplarat e tua. S‘të thotë dot njeri këtë, as për lidhjet e tua me kuplarat. Do dalësh nga Parlamenti sa herë të shpifësh, se ti je budalla, ke edukatë kanalesh or horr, or njeri kuplarash!”. Dhe, më tej: “Kur të përmendësh Sherefedinin të lash gojën, sepse emrin e tij nuk mund ta ndotësh as ti dhe as ata që shkruajnë këto shpifje, që si moldave goditen me nallane nëpër pub-e!!!”.
Shqip: Gjashtë muaj më vonë, i njëjti Kryeministër, të njëjtit deputet, në të njëjtin Kuvend i drejtohet kështu: “Jot motër dhe jot shoqe çfarë do bëhet?… Jot motër, çfarë do bëhet?… Ç‘do bëhet, fundërrinë, jot motër?… Prostitutë motelesh do bëhet?..”.
Qosja: Të njëjtën ditë, në të vërtetë të njëjtën natë, në të njëjtin Kuvend, Kryetarja e këtij Kuvendi, çohet në ndihmë të Kryeministrit, prej të cilit e ka mësuar dhunën politike dhe gjuhën politike dhe thotë: “Në fakt, ky e meriton me e kap për zhelesh, e jashtë!… Nxirreni jashtë atë zotërinë, nxirreni jashtë! Zotëri kape jashtë e nxirre! Vagabond! Ik andej! Ik! Del jashtë! Edhe nuk hyn më…” ! Tani ju pyes: në cilin Kuvend, të cilit shtet, në këtë planet, mund të dëgjohet diçka e këtillë? Jam i bindur, askund. As në Evropë, as në Azi, as në Afrikë. Për shtatë shekuj demokraci në Angli, konflikti më i ashpër në Kuvendin britanik konsiderohet ky: një deputet, me nofkën Shtylla, i thotë deputetit tjetër (nuk e di sigurt nëse atëherë ishte Kryeministër) Uinston Çërçill, mbasi ky e kalon kohën prej tre minutash për diskutim: “Le të shkojë në vend bulldogu!”. Çërçilli do t‘i përgjigjet gjakftohtë: “Po zotëri, unë po e ndërpres fjalën dhe po shkoj, por ju duhet ta dini çka bën bulldogu kur shkon te shtylla”! Natyrisht, ne nuk mund të kërkojmë prej Kryeministrit tonë, as prej Kryetares së Kuvendit tonë, të kenë as mendjen e Çërçillit, as kulturën e Çërçillit, as mentalitetin e tij a të deputetëve të tjerë britanikë. Por, ne mund të kërkojmë dhe duhet të kërkojmë prej Kryeministrit dhe Kryetares së Kuvendit të mos ndotin ashtu Kuvendin e Shqipërisë, të mos fyejnë ashtu Shqipërinë e shqiptarët. Të mos ushtrojnë aso dhune dhe të mos i bëjnë aso kërcënimesh një qytetari të Shqipërisë. Kryetari, Kryeministri, kryetari a Kryetarja e Kuvendit kudo në botë zgjidhen, përpos të tjerash, edhe për arsye se janë dëshmuar si tolerantë, të përgatitur të durojnë mospajtime, kritika, ironi, cinizëm në fjalët e opozitës apo të qytetarëve.
Atje, në atë vend, ku është e mundshme që Kryeministri dhe Kryetari i Kuvendit të flasin me aso gjuhe në Kuvend; atje, në atë vend, ku Kryeministri dhe kryetari i Kuvendit i kërcënohen ashtu deputetit, atje, në atë vend, nuk ka demokraci. Jo dhe jo. Atje, në atë vend, të drejtat njerëzore, liritë qytetare, nëpërkëmbën, shkelen gjithsesi dhe me gjithçka! Atje, në atë vend, ku ashtu egër, brutalisht, fyhet një deputet, familja e tij, një qytetar, familja e tij, atje, në atë vend, nëpërkëmben, shkelen, përbuzen të gjitha të drejtat, liritë, të gjitha vlerat njerëzore.
Merreni me mend: po të ishte konteksti politik i Shqipërisë, konteksti evropian dhe botëror i Shqipërisë së sotme, “demokratike”, ai që ishte i Shqipërisë komuniste, çka do të bënin Kryeministri dhe Kryetarja e Kuvendit të tij! Mendoni se dhuna e tyre mbi qytetarët do të ishte më e paktë se në kohën e komunizmit? Jo. Do të ishte edhe më brutale. Enver Hoxha ishte diktator, por më i kulturuar se këta “demokratë”. Kryeministri i Shqipërisë sot ushtron tirani në 99 mënyra. Sa kolegë nga Tirana më kanë thënë: qytetarët shqiptarë janë të frikësuar shumë. Berisha i qet prej pune për asgjë, ua qet prej punës djalin, vajzën, nusen, dhëndrin, nipin, mbesën. Ai të shkelë me njerëzit e tij!
Ju më pyesni nëse ka ngjashmëri midis kësaj mënyre të qeverisjes në Shqipërinë shtetërore me qeverisjen në Kosovë. Edhe në Kosovë, në qeverisje, ka padrejtësi, e shantazhe e të këqija të tjera të ndryshme, por asi brutaliteti, aso dhune, nuk ka. Fyerjet e tilla familjare në Kosovë do të përfundonin me viktima. Kam dëgjuar njerëz të politikës në Kosovë duke thënë: “Çfarë njeriu është ai Balla që duron aso fyerjesh të familjes para syve të krejt Shqipërisë?! Në Evropë, me shekuj, për fyerjen më të vogël nderi është mbrojtur në dyluftim, kurse sot mbrohet me ligje, e në Shqipëri sot – në asnjë mënyrë”!
Shqip: Duket se jeni pesimist për faktin se ende nuk kemi arritur të ndërtojmë një shoqëri qytetare. Çfarë na mungon për ta përmbushur këtë detyrë? I kujt është faji: i klasës politike që na ka drejtuar apo që na drejton tani, apo i yni, i popullit?
Qosja: Fakti se Kryeministri dhe Kryetarja e Kuvendit mund ta përbaltin një qytetar në Kuvend, para syve të krejt popullit, pa pësuar kurrfarë pasojash ligjore, kushtetutare, flet shumë edhe për opinionin, edhe për ne – të gjithëve. E tillë është gjendja jonë shpirtërore dhe morale! Në Evropë, pas një paraqitjeje të tillë edhe Kryeministri, edhe Kryetarja e Kuvendit do të detyroheshin prej opinionit të largohen nga qeveria dhe Kuvendi – them përgjithmonë. Nuk janë parlamentet e shteteve hane, ku mund të flitet gjithçka, të përdoren gjithfarë fjalësh, të fyhet e dhunohet tjetri. Qeveria dhe Kuvendi janë institucione ku përfaqësohet jo vetëm politika e popullit, por edhe nderi e dinjiteti i tij. E Kryeministri i Shqipërisë në vazhdimësi po e bën Kuvendin e Shqipërisë institucion-shembull të shoqërisë pa etikë. Në një shtet me qytetari të vërtetë dhe me intelektualë të vërtetë, me intelektualë të vërtetë e jo koniunkturistë që fërkojnë duart para dhunëtarëve politikë, skandale të tilla tiranike s‘mund të ndodhin.
Shqip: Kjo do të thotë rrugë e gjatë për të hyrë në BE apo jo?
Qosja: Mund të jetë e gjatë dhe mund të mos jetë shumë e gjatë rruga jonë për të hyrë në Evropë. Evropa është shumë praktike. Dhe është Zonjë e Madhe. Nuk ka qenë kurrë pa shërbëtorë kjo Zonjë. Çka mendojmë ne? Se Evropa do të na veshë me mëndafshet e brokatet e saj dhe do të na stolisë me margaritarët dhe diamantet e saj? Jo. Jo. Ne, me disa nga ballkanasit e tjerë, do të jemi shërbëtorët e Zonjës, të heshtur e të përulshëm. Se ashtu e meritojmë. Ashtu, thonë shkodranët, i meriton mushka drutë. A mund t‘i trajtojë Evropa më dinjitetshëm ata, të cilët lejojnë që Kryeministri dhe Kryeparlamentarja ta bëjnë çka po e bëjnë Kuvendin e popullit? Jo.
Shqip: Profesor, korrupsioni dhe krimi i organizuar konsiderohen nga pengesat kryesore që e mbajnë Shqipërinë larg Unionit Evropian. Sa kanë në dorë qytetarët dhe sa qeveria për t‘ia pastruar sadopak këto njolla?
Qosja: Nuk janë korrupsioni dhe krimi i organizuar vetëm njolla: ato janë e keqe e madhe e shoqërisë. Ato janë dëshmi për shpërdorimin e egër të demokracisë dhe ato janë pengesë e madhe për zhvillimin e demokracisë. Qytetarët kanë shumë në dorë për të mënjanuar të korruptuarit prej politikës. Populli është i vetmi sovran dhe ky sovran, po doli i vendosur në rrugë me emrat e të korruptuarve në gojë, ata do të fluturojnë menjëherë prej kabineteve të tyre dhe prej politikës. E qeveria? Edhe qeveria mund të bëjë sa populli për parandalimin e korrupsionit dhe mënjanimin e të korruptuarve. Po, si? Si, nëse edhe vetë është deri në fyt e korruptuar. Sorra sorrës nuk ia nxjerr sytë. Është Kushtetuta. Janë ligjet. Zgjidhet prokurori që do të merret vetëm me luftën kundër korrupsionit. Krijohet organi që hulumton konfliktin e interesave i përbërë prej njerëzish të institucioneve shtetërore, të organizatave të pavarura, të shkencës e të kulturës.
Dhe, ashtu hapet fronti kundër korrupsionit e krimit të organizuar. Me rekomandimet e këtij organi hetohet pasuria e të pasuruarve për shtatë-tetë a dhjetë-pesëmbëdhjetë vjet. Milionerëve të pasuruar me korrupsion u merret, u nacionalizohet, pasuria. Dhe, u krye puna. A do të ketë më të tillë që do të vazhdojnë të vjedhin kur e dinë se pasuria e krijuar me hajni do t‘u merret dhe ata do të përfundojnë në burg?! Jo. E ka të pamundur ta zbatojë këtë procedurë qeveria! Pse? Sepse së pari, do të duhej të pajtohej me hetimin e pasurisë së anëtarëve të vet të të gjitha qeverive që 17-18 vjet. Dhe, të politikanëve të tjerë të pasuruar turr. Dhe, ky hetim i pasurisë së tyre do të sillte nacionalizimin e pasurisë dhe burgosjen e kush e di sa vetave. E, këtë nuk e bëjnë. Pse të vetëvriten!? Këtë nuk e bën Qeveria. Pse të bëjë vetëvrasje politike e morale!? Evropa e ka të vështirë të pranojë në familjen e vet vende që kryesojnë në listat e shteteve më të korruptuara të planetit.
Shqip: Duket sikur Evropa po luan rolin e njerkës me Shqipërinë. P.sh., Bullgaria nuk është se e zgjidhi problemin e korrupsionit apo të krimit të organizuar që u pranua në BE. Sa të vërtetë ka në këtë konstatim?
Qosja: Pse Bullgaria aq lehtë u pranua në BE? Së pari, shteti bullgar kur u pranua në BE as përafërsisht nuk ishte aq rëndë i sëmurë sa shteti shqiptar – as nga sëmundja e korrupsionit. Dhe, e dyta, Bullgaria është shumë afër Rusisë, është në pozitë shumë më strategjike se Shqipëria dhe duhej të ishte në Bashkimin Evropian sa më parë edhe për këtë arsye. E përsëris: Evropa e mençur është shumë praktike.
Shqip: T‘i kthehemi politikës në Shqipëri. Që prej më shumë se një viti kemi një President tjetër, zotin Bamir Topi, i cili, përkundër disa parashikimeve, ka mundur t‘u qëndrojë fort presioneve politike të ardhura në të shumtën e rasteve nga partia që e zgjodhi. Si e vlerësoni punën e tij të deritanishme?
Qosja: E kam thënë edhe herë tjetër dhe, tani, po e përsëris se kryetarin e tanishëm të Shqipërisë, Bamir Topin, prej se ishte nënkryetar në Partinë Demokratike e kam shikuar me një mirëkuptim dhe, madje, simpati. Bamir Topi dhe Besnik Mustafai, me maturinë e tyre më dukeshin përjashtime të dëshiruara e të çmuara në Kryesinë e kësaj partie. Paraqitja e tij në Kosovë, ndërkaq, më ka dëshpëruar. Kam parë se ndikohet lehtë, se në sjelljen e tij mund të lënë gjurmë lehtë demagogët e ndryshëm të partishëm. Nuk e them se u qëndron fort trysnive të ardhura prej Kryeministrit dhe sejmenëve të tij. Është përpjekur t‘u qëndrojë, por jo deri në fund, dhe, madje, jo aq sa i jep të drejtë Kushtetuta. Po të ishte kryetari i Shqipërisë, Bamir Topi, parimor e i vendosur sa i bën të mundshme Kushtetuta, po të ishte i fortë sa do të duhej të ishte i fortë kryetari i shtetit, po të ishte i vendosur ta shikojë plotësisht i liruar prej përkatësisë partiake njëmendësinë shqiptare, interesin e gjithë qytetarëve të Shqipërisë, Kryeministri nuk do të mund të luante vallen që po e luan: vallen e shkeljes së ligjeve, shkeljes së Kushtetutës, nëpërkëmbjes së Kuvendit, fyerjeve të hatashme të Akademisë dhe të anëtarëve të saj. E të tjera. E të tjera.
Shqip: E kritikoni shpesh Berishën, edhe kur ishte President, edhe kur ishte në opozitë, dhe tani si Kryeministër. Një pyetje më e shkoqur: jeni takuar ndonjëherë me të? Ç‘marrëdhënie keni pasur dhe keni tani me të? Nëse keni pasur raporte të mira, pse u keqësuan ato?
Qosja: Me Kryeministrin e tanishëm të Shqipërisë, Sali Berisha, nuk kam pasur kurrë marrëdhënie as të mira, as të këqija; e kam takuar dy herë, gjatë dy ditëve, në fillim të vitit 1991. Me profesorët Idriz Ajeti, Hajrullah Gorani dhe Ramiz Kelmendi, me ftesë të një grupi intelektualësh nga Shqipëria, ishim në Tiranë, në përpjekje për të paqësuar forcat e kundërta politike, të cilat ishin futur në luftë politike, në urrejtje, në konflikt të papërmbajtur, që rrezikonte qëndrueshmërinë dhe paqen e Shqipërisë. Synonim të arrihej një pajtim midis tyre. Komunizmi kishte rënë dhe krejt kjo, natyrisht, ishte në interesin e partive të reja, në radhë të parë të Partisë Demokratike dhe të krejt popullit shqiptar.
Ai që nuk e pranoi idenë e pajtimit ishte Sali Berisha. E pranuan, madje, shumica e ish-të burgosurve politikë, por nuk e pranoi sekretari i Partisë së Punës në Fakultetin e Mjekësisë. Dhe, mandej, mbasi u zgjodh kryetar e çoi Shqipërinë ku e çoi; në pragun e luftës qytetare, që i solli Shqipërisë, ende nuk dihet saktë, sa mijëra viktima, që çoi në fund të Adriatikut mbi tetëdhjetë djem, vajza, nëna, fëmijë dhe foshnja, që i solli Shqipërisë shumë dëme materiale dhe shkatërrim të shumë vlerave. Në flakën e kësaj lufte, që e ndërpreu Evropa, ai e pranoi idenë e pajtimit kombëtar, e ftoi popullin për pajtim kombëtar, deklarata e tij e pajtimit kombëtar u dha në televizion e në radio dhe u botua në gazeta. E formoi, madje, edhe qeverinë e Pajtimit Kombëtar në krye me Bashkim Finon. Dhe, kështu, idenë time dhe të profesorëve Idriz Ajeti, Hajrullah Gorani e Ramiz Kelmendi, ai e pranoi mbasi me politikën e tij të konfrontimit e dogji dhe e përgjaku fort Shqipërinë. Ai mbeti për mua njeriu që i solli Shqipërisë gjithë atë tragjedi, njeriu, që, madje, u “rizgjodh” kryetar në gjendje të jashtëzakonshme!
A mund të mos e kritikoj unë një person të tillë politik!? Si mund të mos jem unë kundër një personi të tillë shkatërrues politik! Jo. Nuk jam bërë unë shkrimtar për t‘u shkruar himne diktaturave dhe diktatorëve, a kryetarëve të zgjedhur në gjendje të jashtëzakonshme, për të përkrahur e lavdëruar shpërdoruesit e demokracisë, autoritarët e paautoritet, tiranët e ndryshëm të demokracisë. Jo. Jam bërë shkrimtar për të thënë të vërtetën dhe për të mbrojtur të drejtën – vlerat shoqërore dhe intelektuale. Jam bërë shkrimtar për të paguar çmim për mendimin tim e jo për t‘u pasuruar. Unë nuk mund të hesht dhe nuk kam të drejtë të hesht, sepse vepra dhe jeta më obligojnë të ngre zërin kundër të këqijave dhe autorëve të tyre. Nuk urrej kë dhe nuk ia fal kujt. Dhe, nuk kërkoj të ma falë kush të keqen nëse e bëj. Jam i bindur se rëndësia ime si shkrimtar dhe intelektual do të jetë nesër më e madhe në qoftë se është e madhe urrejtja e pushtetarëve dhunëtarë, e pushtetarëve të korruptuar dhe e mafieve të tyre sot ndaj meje. Vetëdija për këtë më bën edhe më të vendosur në misionin tim intelektual dhe politik.
Shqip: Institucione të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare kanë shprehur shqetësimin se Partia Demokratike po përpiqet të vendosë nën kontroll institucionet kryesore të pavarura. Nga ana tjetër, tre institucionet kryesore të shtetit drejtohen nga krerët e PD-së: Presidenca nga z. Bamir Topi (ish-nënkryetar), (Kryeministria nga z. Sali Berisha (kryetar) dhe Parlamenti nga znj. Jozefina Topalli (nënkryetare). Përbën vërtet shqetësim kjo skemë?
Qosja: Si nuk përbën shqetësim? Në një vend normal demokratik, kjo nuk do të ndodhte. Një Kryeministër a një kryetar në një vend, vërtet, demokratik këtë nuk do ta lejonin as vetë. Shqipëria edhe pas komunizmit funksionon si shtet njëpartiak, natyrisht pa ato pasojat e sistemit njëpartiak komunist, por, megjithatë, me shumë pasoja të sotme. Uzurpimi i të gjitha institucioneve nga një parti e bën të pamundshme luftën politike dhe ligjore kundër të këqijave ekzistuese në shoqëri, në shtet, në politikë dhe e bën të mundshme shfaqjen e të këqijave të reja të ndryshme. Duhet dëgjuar televizionet e Tiranës, madje, edhe ato që janë kthyer në zëdhënëse të qeverisë për të parë se çka krejt po prodhon në Shqipëri shteti njëpartiak. Uzurpimi i sotëm i të gjitha institucioneve nga një parti, tregon sa të thella janë rrënjët e mentalitetit bolshevik në politikën tonë.
Deklarata për… Drejtimin e shtetit
Në krye të punëve politike dhe shtetërore të Shqipërisë, sipas bindjes sime, me disa përjashtime, janë gjetur njerëz, të cilët, në thelb, i kanë sjellë dëm Shqipërisë. Jam i bindur se vlerësimi i rolit të tyre në një të ardhme, të liruar prej pasioneve të sotme partiake dhe prej instant-analistëve të sotëm, do të jetë katastrofal.
Shqipërinë Shqipëria është demokratike vetëm nga jashtë. Ka shumë parti, ka shumë media dhe ka zgjedhje, formalisht, të lira. Brendësia e saj politike e shtetërore, thelbi i saj, as përafërsisht nuk është demokratike. Në qoftë se demokracia nënkupton funksionimin e shtetit të së drejtës, Shqipëria as përfaqërisht nuk mund të quhet shtet demokratik.
Qeverinë dhe Parlamentin
Në Evropë, pas një paraqitjeje të tillë edhe Kryeministri, edhe Kryetarja e Kuvendit do të detyroheshin të largohen nga qeveria dhe Kuvendi – them përgjithmonë. Nuk janë parlamentet e shteteve hane, ku mund të flitet gjithçka, të përdoren gjithfarë fjalësh, të fyhet e dhunohet tjetri. Qeveria e Kuvendi janë institucione ku përfaqësohet jo vetëm politika e popullit, por dhe nderi e dinjiteti i tij.
Bisedoi: Urim Bajrami / „Shqip“, Tiranë, 19-20. 09.2008
